انجمن در دست تأسیس «گسترش سواد دموکراسی» در مرحله‌ی جدید

به همت و ابتکار آقای جمشید ایرانی و با همکاری خانم روژیا وثوقی، نخستین نشست هسته اولیه گروه حامیان تأسیس انجمن گسترش سواد دموکراسی عصر پنجشنبه ۱۷ خرداد ماه ۱۴۰۳ در دفتر کارگاه‌های آموزش دستورنامه رابرت برگزار شد و از آن پس، نشست‌های هفتگی این گروه، بدون وقفه عصر روزهای پنجشنبه برگزار شده است و طی این مدت تعداد قابل توجهی از فعالان اجتماعی برای آشنایی اولیه با قواعد دموکراسی، در نشست‌های این گروه، که با مدیریت مربی قواعد دموکراسی طبق قواعد مندرج در کتاب دستورنامه رابرت اداره می‌شود، ،‌شرکت کرده‌اند.

طبق سنتی که از همان نخستین سال‌های فعالیت دفتر کارگاه‌های آموزش دستورنامه رابرت آفریده شد و هر روز توسعه یافت، روش آموزش و تمرین این قواعد به این ترتیب است که کارورزان تشویق می‌شوند تا به صورت گروهی یک انجمن تمرینی با هر هدفی که خودشان تعیین می‌کنند، طبق قواعد عقلی و منصفانه‌ دموکراسی تأسیس کنند.

در سال‌های اولیه فعالیت دفتر کادرها، تمرکز اصلی بر آموزش و تمرین این قواعد بود و به همین خاطر، دفتر کادرها در قبال موفقیت یا عدم موفقیت انجمن‌هایی که به صورت تمرینی در دفتر کادرها تأسیس می‌شدند، خود را مسئول تلقی نمی‌کرد. با این همه، هر کارگاهی که به این ترتیب آغاز می‌شد اما به تأسیس یک جامعه/انجمن/سازمان پایدار نمی‌انجامید، درس‌های ارزشمندی در اختیار دفتر کادرها قرار می‌داد تا عوامل گوناگون ناکامی در ایجاد «جوامع مردم خودقانون‌گذار» (یا دموکراسی حقیقی) هرچه بهتر و عمیق‌تر شناسایی و تحلیل شود و راهکارهای رفع موانع فرا راه این هدف تخیل شود و به آزمون در آید.

بیش از یک دهه آزمون و خطای مستمر در این زمینه، سبب شد به مرور برای هر دسته از مشکلات، راهکارهایی ابداع شود و در بوته تجربه، درستی یا نادرستی آن‌ها به آزمون در آید. مجموعه این تلاش‌های بی‌وقفه در دفاتر «خاطرات زیرخاکی» با حزئیات تشریح شده است تا تجربه‌های این جهش فرهنگی زیرخاکی به نسل‌هایی که در آینده سربرخواهند آورد منتقل شود.

می‌توان گفت، انجمن در دست تأسیس «گسترش سواد دموکراسی» بر مبنای تمام آن تجربه‌ها در حال شکل‌گیری است و خوشبختانه، تعدادی بنیان‌گذار متعهد و جدی، آستین همت را برای ساخت این انجمن بالا زده‌اند که در غیاب چنان فعالان اجتماعی متعهدی، هیچ اتفاقی رخ نمی‌داد و رخ نخواهد داد.

مرحله نوین در حیات سازمانی

بنیان‌گذاران اصلی و اولیه انجمن گسترش سواد دموکراسی، در پی شرکت در ۳۰ نشست آموزشی، کم و بیش با کلیات قواعد دموکراسی و پیچیدگی‌های این منظومه حقوقی آشنا شده‌اند. در نتیجه، به نظر می‌رسد می‌توانند تا حدودی دشواری‌های عظیم ترویج سواد دموکراسی در کشوری با فرهنگ تاریخی استبدادی را، درک کنند.

در ۳۰‌امین نشست اجلاس مؤسس انجمن گسترش سواد دموکراسی، مجمع برای بررسی و شناسایی مخطابان بالقوه سواد موکراسی به عنوان یک کالای فرهنگی به کمیته کل قیام کرد و این مخاطبان بالقوه را به شرح زیر فهرست کرد:

مجامع تصمیم‌گیری در تمام مجتمع‌های ساختمانی، انواع ان،‌جی،او‌ها، انواع انجمن‌ها و کانون‌های صنفی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، هنری، ورزشی، مذهبی، ادبی، و پروفشنال (مثل نظام‌های پزشکی، مهندسی، هیأت‌های علمی‌ دانشگاه‌ها،‌داروسازی، و سایر پروفشن‌ها)،‌ احزاب و سازمان‌های سیاسی (پوزیسیون و اپوزیسیون)، شوراهای شهر و روستا، انواع هیئت‌های امنای مساجد، مدارس، دانشگاه‌ها، بیمارستان‌ها و از این قبیل، انواع هیئت‌ مدیره‌های انواع مؤسسات و شرکت‌های تجاری انتفاعی یا غیرانتفاعی، انواع شوراها و مجامع تصمیم‌گیری حکومتی، شوراهای دانش‌آموزی، انواع انجمن‌های دانشجویی و دانش آموزی، انحمن‌های محلات، و به طور کلی هر نوع جامعه‌ی شبه مدرنی که در ایران معاصر بر اساس اساسنامه تأسیس شده‌اند، اما با قواعد نسبتاً پیچیده دموکراسی که این مؤسسات باید طبق آن‌‌ها اداره شوند، آشنا نیستند.

پس از این مرحله، اعضای حاضر در نشست، به وب سایت انجمن ملی پارلمانتارین‌های آمریکا که خود را متعهد به آمورش و ترویج سواد دموکراسی (دستورنامه رابرت) در سطح ملی و جهانی می‌داند، مراجعه کردند تا با تجربه‌های این انجمن در این زمینه آشنا شوند. نتیجه این بررسی‌ها چیست؟

یک. «پارلمانتارین»ها ـ اصطلاحی که در فرهنگ سیاسی ایالات متحد آمریکا به متخصصان حقوق پارلمانی و قانون عام پارلمانی گفته شود (در حالی که در اروپا، به نمایندگان مردم در پارلمان‌ها، «پارلمانتارین» گفته می‌شود) ـ خود را پروفشن می‌دانند.

تعریف «پروفشن»

در چارچوب «تجربه یک جهش فرهنگی» تا کنون مطالب بسیار زیادی در باره معنا و مفهوم «پروفشن» و «پروفشنالیسم» تهیه و منتشر شده است و به زودی مجموعه‌ای از گزیده‌ این مقالات به صورت یک کتاب مستقل تقدیم علاقمندان خواهد شد. اما در ادامه، متن قطعنامه «گروه حامین تأسیس انجمن اصلی» در باره تعریف پروفشن نقل می‌شود. این قطعنامه در هیجدهمین نشست گروه حامیان تأسیس انجمن اصلی که روز سه‌شنبه ۲۹ مهر ۱۳۹۹ در دفتر کادرها برگزار شد، به تصویب رسید:

در ترجمه متون پروفشنال به فارسی، برای اصطلاح‌های «پروفشن» و «پروفشنال» از معادل‌های «حرفه» و «حرفه‌ای» استفاده شده است. از آنجا که یکی از هدف‌های اصلی اساسی انجمن اصلی، ارتقای پروفشنالیسم در پروفشن‌های ایرانی است، و معادل‌های حرفه و حرفه‌ای، معانی دقیق و متعالی مندرج در مفهوم «پروفشن» را به مخاطب فارسی زبان منتقل نمی‌کند، قطعنامه زیر در تعریف پروفشن به تصویب می‌رسد:

پروفشن‌‌ها گروه‌هایی از مردم هستند که خصوصیات زیر را دارند:

یک. خدماتی که به مردم ارایه می‌دهند تخصصی و پیچیده است و کسب مهارت و تخصص مورد نیاز برای ارایه آن، مستلزم صرف وقت و زحمات طولانی و داشتن برخی خصوصیات فردی است.

دو. خدماتی که ارایه می‌دهند خیر عمومی است و تمام مردم به آن‌ها نیازمند هستند.

سه. قضاوت در مورد رفتار پروفشنال اعضای این گروه‌ها خارج از توان عامه مردم است و فقط اعضای خود این گروه‌ها قادرند در مورد رفتار پروفشنال اعضای خود قضاوت کنند.

چهار. صلاحیت اعضای این گروه‌ها در یک سازمان تخصصی و سلسله‌ مراتبی و مبتنی بر مهارت و معرفت تعیین می‌شود.

پنج. اعضای این گروه‌ها به صورت علنی اذعان می‌کنند که نسبت به مردم و جامعه وظایف و مسؤلیت‌های خاص دارند.

شش. این گروه‌ها حق پذیرش و تربیت اعضای خود، و نیز تنبیه و اخراج آنان به خاطر ناتوانی در حفظ صلاحیت یا عدم انجام وظایف و مسؤلیت‌های خودشان را دارند.

هفت. با اینکه بین پروفشن‌ها و کسب‌وکارها مرز کاملا روشنی وجود ندارد و اعضای این گروه‌ها نیز از طریق ارایه خدمات خود امرار معاش می‌کنند، اما اعضای این گروه‌ها در برابر کسانی که به آنان خدمت می‌کنند یک وظیفه اعتمادی (Fiduciary) دارند که بر اساس آن باید تضمین کنند که تصمیم‌ها و اقدام‌های آنان، حتی به هزینه خودشان، در خدمت خوشبختی مشتریان آنان خواهد بود.

هشت. این گروه‌ها محموعه‌ی قواعد رفتاری اعضای خودشان (کد اتیکز) را، با هدف تضمین انجام همان وظیفه اعتمادی، تدوین و تصویب کرده و به صورت علنی در اختیار مردم و جامعه قرار می‌دهند.

نه. پروفشن تضمین می‌کند هرگاه عضوی طبق کد اتیکز خود رفتار نکند مورد بازخواست قرار گرفته و تنبیه خواهد شد به نحوی که هیچ عضوی در هیچ پروفشنی کد اتیکز را نقض نکند.

ده. تدوین کد اتیکز از سوی خود پروفشن، و به خصوص رعایت آن‌ها و برخورد درست با اعضایی که آن را نقض می‌کنند، مستلزم ساختن جامعه‌ای است مبتنی بر قواعد عادلانه، منطقی، بدون تعارض و قابل اصلاح. فقط قانون عام پارلمان است که به عنوان یک نظام حقوقی این قواعد را در اختیار انجمن‌های پروفشنال قرار می‌دهد. از همین رو، پروفشن‌ها گروهایی از متخصصان هستند که طبق قانون عام پارلمان سازمان یافته باشند.

با توجه به تعریف پروفشن، و نیز با توجه به عملکرد کادرهایی که قرار است در انجمن گسترش سواد دموکراسی تربیت شوند تا قواعد دموکراسی را در انواع مجامع تصمیم‌گیری رواج دهند و مهارت مردم را در ساختن جوامع مردم خود قانون‌گذار ارتقا بخشند، تردیدی باقی نمی‌ماند که اعضای انجمن گسترش سواد دمکراسی، یک «پروفشن» را باید تشکیل بدهند که الزامات خاص خود را خواهد داشت. این الزامات چیست؟

کد اتیکز یا دستور شرف

در باره «کد اتیکز» هم تا کنون مطالب بسیار زیادی در چارچوب «تجربه یک جهش فرهنگي» نوشته شده است و برخی از آنان به صورت کتاب در دسترس علاقمندان قرار درد. به مرور سایر مقالات نیز در اختیار علاقمندان قرار خواهد گرفت.

به اختصار می‌توان گفت «کد اتیکز» یا «آئین‌نامه اخلاق پروفشن‌»، مجموعه‌ای از استانداردهای رفتاری است که اعضای هر پروفشن ملزم هستند آن‌ها را رعایت کنند و در صورت نقض آن‌ها، از سوی خود پروفشن. از پروفشن اخراج و به اصطلاح، خلع لباس می‌بشوند. بدیهی است که این استانداردهای رفتاری از سوی خود اعضای یک پروفشن تدوین می‌شود و هدفش این است که تضمیم کند، اعضای یک پروفشن هرگز کاری نمی‌کند که اعتماد یک جانبه مشتریان آن پروفشن مخدوش شود.

بدیهی است، یکی از نخستین اقدامات انجمن در دست تأسیس گسترش سواد دموکراسی، بعد از تدوین و تصویب اساسنامه و تأسیس انجمن، تدوین کد اتیکز یا دستور شرف اعضا خواهد بود.

تشکل‌های سلسله‌ مراتبی

ویژگی دیگر پروفشن‌ها این است که سلسله‌ مراتبی هستند.و این سلسله مراتب بر اساس مهارت و معرفت اعضا سازمان می‌یابد.

درست همانطور که پروفشن «روحانیت» از «حجت‌الاسلام»، «آیت‌الله» و «آیت‌الله العضمی» تشکیل شده است، انجمن گسترش سواد دموکراسی هم باید بتواند اعضای خود را بر اساس سطح مهارت و معرفتی که نسبت به سواد دموکراسی و مهارت به کارگیری قواعد دموکراسی دارند، دسته‌بندی کند.

حدود ۱۵ سال تجربه آموزش، تمرین و ترویج قواعد دموکراسی در ایران، تجربه‌های ارزشمندی در این زمینه در اختیار دفتر کارگاه‌های آموزش دستورنامه رابرت قرار داده است که بر اساس آن‌ها می‌توان کادرهای دموکراسی را رده بندی کرد و مسئولیت‌ها و وظایف هر رده را مشخص ساخت.

شناسایی، گزینش، آموزش و جذب اعضای پروفشن

یکی از حقوق مسلم هر پروفشن این است که اعضای خود را خودش شناسایی و گزینش می‌کند و آنان را آموزش می‌دهد و به درون پروفشن می‌پذیرد.

گفتنی است که مراسم عمامه‌گذاری آخوند‌ها، تقلیدی است از مراسم تحلیف پروفشن‌های باستانی که هنگام ورود اعضای جدید به پروفشن، طی مراسمی لباس رسمی آن پروفشن را می‌پوشیدند.

انجمن گسترش سواد دموکراسی هم که خواه ناخواه یک تشکل پروفشنال است، باید بتواند معیارهای خود را برای شناسایی و گزینش اعضای خود تدوین کند به نحوی که هر عضو پروفشن بتواند در خدمت مردم باشد و کد اتیکز و دستور شرف اعضای پروفشن را مراعات کند.

«دانشگاه» انجمن

«انجمن ملی پارلمانتارین‌ها» در ایالات متحد آمریکا، بخشی تحت عنوان «دانشگاه» دارد که به معنای واقعی کلمه یک «دانشگاه» است که انواع برنامه‌های آموزشی را به صورت حضوری و آنلاین، برای آموزش قواعد مندرج در ویرایش دوازدهم کتاب دستورنامه رابرت ارایه می‌دهد.

البته، دست‌یابی به مطالب آموزشی این وب سایت، مستلزم ثبت نام و پرداخت هزینه‌های نسبتاُ قبل توجه است که فعلاً برای ساکنان در ایران دسترسی به آن‌ها مقدور نیست. اما یک چیز مشخص است: در آن دانشگاه نیز همین کتابی تدریس می‌شود که از ۱۵ سال پیش، تدریس ان در ایران شروع شده است و دفتر کادرها تجربه‌های ارزشمندی در این زمینه کسب کرده است که در اختیار انجمن گسترش سواد دموکراسی خواهد بود.

با این توضیحات می‌توان احساس کرد که انجمن گسترش سواد دموکراسی، و به تبع آن، دفتر کادرها و «جهش فرهنگی» و حتی انجمن اصلی، و سایر انجمن‌هایی که در دفتر کادرها در دست تأسیس هستند ـ گوش شیطان کر ـ وارد مرحله نوینی از حیات سازمانی خود شده‌اند.