تجربه‌ای نو در انجمن گسترش سواد دموکراسی

تاریخچه انجمن گسترش سواد دموکراسی

«انجمن گسترش سواد دموکراسی» یک نمونه از ده‌ها انجمنی است که طی حدود ۱۵ سال گذشته، و به صورت تمرینی، در دفتر کادرها و بر اساس قواعد دموکراسی (دستورنامه رابرت) در دست تأسیس است و سرنوشت آینده این انجمن هم ناروشن است و به اراده و خواست بنیان‌گذاران آن بستگی خواهد داشت.

بنیان‌گذار اولیه این انجمن آقای جمشید ایرانی دبیرکل حزب فرزندان ایران و رئیس کمیسیون حقوقی خانه احزاب است که با مشاهده روش اداره مجمع عمومی انجمن «همگرایی مواریث تمدن ایرانی» که با مدیریت مربی قواعد دموکراسی در اردیبهشت ۱۴۰۳ برگزار شده بود، با این قواعد آشنا شد و از همان زمان تصمیم خود را برای کمک به ترویج این قواعد در مجامع ایرانی جزم کرد.

خاطر نشان می‌کند تا کنون ده‌ها فعال اجتماعی مانند آقای ایرانی خود را نسبت به ترویج این قواعد متعهد می‌دانند و از هیچ تلاشی برای ترویج این قواعد دریغ نمی‌ورزند و حاصل تلاش همین گروه از فعالان سیاسی اجتماعی است که «چهش فرهنگی» را با شتاب فزاینده به پیش می‌راند.

یکی از نخستین کسانی که با دعوت آقای چمشید ایرانی در این کارگاه آموزشی شرکت کرد خانم روژیا وثوقی بود که به عنوان دبیر موقت انجمن در دست تأسیس، از هیچ کوششی برای فراگیری قواعد دموکراسی دریغ نورزید.

بهترین روش آموزش قواعد دموکراسی
لازم به یادآوری است که تجربه حدود ۱۵ سال برگزاری صدها کارگاه آموزشی برای فعالان اجتماعی سیاسی نشان داده است که بهترین روش آموزش و تمرین و ترویج سواد دموکراسی این است که علاقمندان در نشست‌هایی شرکت کنند که مربی قواعد دموکراسی آن‌ها را اداره می‌کند و در جریان اداره جلسه، قواعد مورد نیاز تشریح می‌شود و مبانی حقوقی آن به صورت استدلالی توضیح داده می‌شود و اگر کل اعضای جمع آن قاعده را منطقی و عقلی و منصافنه یافتند، طبق همان قاعده رفتار می‌کنند و به این ترتیب، در جریان بازی، با قواعد پیچیده دموکراسی در عمل آشنا می‌شوند.

البته، همانطور که خواندن کتاب ۷۰۰ صفحه‌ای «دستورنامه رابرت» و فهم بخش‌های تخصصی آن، خارج از حوصله بخش قابل توجهی از فعالان اجتماعی سیاسی است، تاب‌آوری برای فراگیری این قواعد نیز ساده نیست و به همین خاطر تعداد فعالان اجتماعی که بتوانند حجم عظیم این قواعد را هضم کنند معدود است. و اتفاقاً همین افراد معدود هستند که اگر سایر خصوصیات مورد نیاز را داشته باشند خواهند توانست به عنوان «کادرهای پروفشنال دموکراسی» شناخته شوند.

تجربه دیگران
پیش از ادامه بحث خوب است در این جا به تجربه «انجمن ملی پارلمانتارین‌های آمریکا» اشاره شود.

در فرهنگ سیاسی ایالات متحده آمریکا، برخلاف اروپا که در آن جا منظور از «پارلمانتارین» عضو پارلمان است، «پارلمانتارین» به کسانی گفته می‌شود که در دیسیپلین «حقوق پارلمانی» متخصص هستند.

اصطلاح «حقوق پارلمانی» را نخستین بار توماس جفرسون نخستین رئیس مجلس سنای آمریکا به کار برد و منظور وی از این اصطلاح، مجموعه قواعد و رویه‌هایی است که براساس آن‌ها مردم نظام سیاسی خود را اداره می‌کنند. و از آن جا که این قواعد و رویه‌ها برای نخستین بار در پارلمان انگلیس و از طریق آزمون و خطا و طی ۸۰۰ سال ساخته و پرداخته شد، نام آن را «حقوق پارلمانی» گذاشت.

حقوق پارلمانی مجموعه قواعد و رویه‌های عقلی و منطقی است که فعالیت «تصمیم‌گیری گروهی»، ضرروتاً طبق آن‌ها صورت می‌پذیرد. و وقتی از حکومت «قانون» صحبت می‌شود، منظور این است که تصمیم‌گیری مربوط به حکومت که یک امر مشاع است و تمام شهروندان در این امر مشاع حق برابر دارند، طبق همین قواعد صورت پذیرد.

کتاب دستورنامه رابرت مجموعه قواعد و رویه‌هایی را تشریح و تبیین کرده است که در تمام مجامع تصمیم‌گیری، و نه فقط در پارلمان‌ها کاربرد دارند و اتفاقا از تشریح قواعد اختصاصی پارلمانی صرف نظر کرده است.

با این توضیحات می‌توان دریافت که منظور از «پارلمانتارین» در فرهنگ سیاسی ایالات متحده آمریکا متخصصانی هستند که قادرند انواع مجامع تصمیم‌گیری را اداره کنند و به انواع جوامع و انجمن‌ها و سازمان‌هایی که بر اساس اساسنامه تأسیس و اداره می‌شوند، مشاوره بدهند. همین افراد هستند در انجمن ملی پارلمانتارین‌ها عضو هستند.

یکی از تجربه‌های این انجمن که به بحث ما نحن فیه مربوط است این است که این انجمن اعضای خود را براساس معرفت و مهارت دسته‌بندی کرده است:

۱. کسانی که آزمون ۳۰۰ سئوال آموزشی را که بر اساس مطالب عمومی و غیرتخصصی کتاب «دستورنامه رابرت» تدوین شده است، با موفقیت طی کنند، عضو مبتدی محسوب می‌شوند.

۲. کسانی که آزمون ۱۲۰۰ سئوال آموزشی را که براساس کل مطالب کتاب دستورنامه رابرت تدوین شده است، با موفقیت طی کنند، پارلمانتارین پروانه‌دار شناخته می‌شوند. این افراد فقط حق دارند قواعد دموکراسی (کتاب دستورنامه رابرت) را موزش بدهند.

۳. فقط اعضایی که از «بورد پروفشنال» انجمن مجوز دریافت کنند، حق خواهند داشت تا مسئولیت ریاست مجامع تصمیم‌گیری را بر عهده بگیرند و در باره تدوین اساسنامه و آئین‌نامه سازمان‌ها به مستولان آن‌ها مشاوره بدهند.

گفتنی است اعضای «بورد پروفشنال» انجمن ملی پارلمانتارین‌های آمریکا، نویسندگان آخرین ویرایش کتاب دستورنامه (ویرایش دوازدهم) هستند که متقاضیان کسب پروانه را در برابر وضعیت‌های بخرنج تصمیم‌گیری گروهی قرار می‌دهند تا مهارت‌های آنان را ارزیابی کنند.

با این توضیحات می‌توان دریافت که یکی از برنامه‌های دفتر کادرها شناسایی آن گروه از فعالان سیاسی اجتماعی است که بخواهند و بتوانند مهارت‌های خود را به نحوی ارتقا دهند که قادر شوند مجامع تصمیم‌گیری ایرانیان را در چارچوب قواعد دموکراسی اداره کنند.

فرهنگ ایرانیان ویژگی‌های منحصر به فردی دارد که فعالیت جمعی دموکراتیک را به کاری غیرممکن تبدیل می‌کند. اما تجربه ۱۵ سال اداره انواع مجامع تصمیم‌گیریِ آموزشی تمرینی با حضور ایرانیانی با خصوصیات بسیار متفاوت، نشان داد که می‌توان بر این امر ظاهرا غیرممکن غلبه کرد.

تجربه نو در انجمن گسترش سواد دموکراسی
بعد از این مقدمات، تجربه‌ای تشریح می‌شود که در سی و ششمین نشست بنیان‌گذاران انجمن گسترش سواد دموکراسی برای نخستین بار رخ داد.

در آن نشست که عصر روز پنجشنبه ۱۸ بهمن ۱۴۰۳ و با حضور ۱۲ نفر از بنیان‌گذاران انجمن گسترش سواد دموکراسی به صورت حضوری در دفتر کادرها برگزار شده بود، مدیر جلسه (مربی قواعد دموکراسی) قصد داشت برای ماده ۴ اساسنامه در دست تدوین انجمن، پیشنهاد اصلاحی به شرح زیر ارایه دهد:

“ماده ۴: مسئولان
۱. مسئولان انجمن عبارتند از: مدیر جلسه، دبیر جلسه، خزانه‌دار و مربی قواعد دموکراسی.
۲. مترجم کتاب دستورنامه رابرت و مربی قواعد دموکراسی (آقای داود حسین) مدیریت جلسات را بر عهده خواهد داشت و از این طریق فعالیت‌های آموزشی انجمن محقق خواهد شد.
۳. دبیر جلسه و خزانه‌دار به مدت یک سال یا تا انتخاب جانشین، از سوی مجمع انتخاب می‌شوند و انتخاب دوباره آنان بدون اشکال است.
۴. تک تک اعضای انجمن در قبال تحقق هدف‌ انجمن مسئول هستند و در قبال وظایفی که برعهده می‌گیرند به مجمع پاسخگو خواهند بود.
۵. مسئولیت تهیه اقلام آموزشی و برگزاری کارگاه‌های آموزشی بر عهده مربی قواعد دموکراسی است.”

طبق قواعد پیش‌گزیده دستورنامه رابرت، رئیس جلسه، برای رعایت اصل «حفظ ظاهر بی‌طرف» خود، باید از حق دادن پیشنهاد و حق شرکت در مذاکرات و حق دادن رأی هنگام رأگیری علنی، صرف نظر کند (همین جا لازم به توضیح است که مجموعه قواعد دستورنامه رابرت، به مثابه یک منظومه، بسیار انعطاف‌پذیر هستند و هیچ کس نباید این قواعد را به صورت انتزاعی و منفک از این منظومه حقوقی مورد استفاده قرار دهد).

مدیر جلسه، قبل از طرح پیشنهاد خود یادآوری کرد حتی اگر یک نفر از حاضران با طرح پیشنهاد از سوی رئیس جلسه مخالف باشد، قاعده این است که رئیس جلسه، کرسی ریاست را به عهده کس دیگری که قصد ندارد در باره آن موضوع نطق کند، بسپارد و خودش به صحن برگردد.

بعد از این توضیح بود که آقای جمشید ایرانی (با هدف تمرینی) با طرح پیشنهاد از سوی رئیس جلسه مخالفت کرد و به این ترتیب، رئیس جلسه اعلام کرد، صحن باید تا زمانی که این پیشنهاد در دست بررسی است عضو دیگری را برای اداره جلسه انتخاب کند.

در ادامه، مدیر جلسه خاطر نشان کرد چه خوب است کسی را برای ریاست موقت جلسه انتخاب کنید که بیش از دیگران با این قواعد آشنا شده است و به خصوص این قواعد را در خاطر دارد.

صحن، بعد از این توضیحات، خانم روژیا وثوقی را به عنوان رئیس موقت جلسه انتخاب کرد و رئیس جلسه به صحن برگشت و جلسه تحت ریاست خانم وثوقی، تا تعیین تکلیف پیشنهادی که از سوی رئیس جلسه مطرح شده بود، اداره شد. و خوب هم اداره شد.

کاردهای دموکراسی به مثابه «پروفشنال»
همانطور که در آغاز این نوشته خاطر نشان شد، یکی از برنامه‌های دفتر کادرها تربیت «کادرهای دموکراسی» است. مسئولیت اصلی «کادرهای دموکراسی» کمک به مردم در امر ساختن انواع «جوامع مردم خودقانون‌گذار» است که مجموعه این جوامع، «نظام سیاسی» آینده را شکل خواهد داد که همه در چارچوب قواعد منطقی (قانون عام حاکمیت مردم) سازمان یافته و اداره می‌شوند.

«کادرها دموکراسی» باید فهم عمیقی از جامعه، تاریخ، سیاست. مدیریت، اخلاق، حقوق، قانون و تفکر استراتژیک، فرهنگ و به ویژه از فلسفه داشته باشند تا در ورطه ایدئولوژی‌های مخرب گرفتار نشوند. به همین خاطر، طرح «ارتقای پروفشن‌گرایی در شبه‌پروفشن‌های دولتی» به گروه حامیان تأسیس انجمن اصلی تقدیم شده است و انتظار می‌رود تمام کادرهایی که تا کنون به نحوی با قواعد دموکراسی آشنا شده‌اند و خود را نسبت به هدف «ساختن جوامع مردم خودقانون‌گذار» به مثابه «دموکراسی حقیقی» متعهد می‌دانند، در فرایند تأسیس انجمن اصلی به مثابه یک سازمان پروفشنال مشارکت کنند.

قرار است نخستین نشست بنیان‌گذاران انجمن اصلی با دعوت از حدود ۵۰ نفر ار نسل اول کادرهای دموکراسی، روز سه‌شنبه ۱۷ اردیبهشت ۱۴۰۳ (سالگرد تأسیس دفتر کادرها) برگزار شود. انتظار می‌رود با همت آنان، جهش فرهنگی که تا کنون به صورت زیرخاکی در تن فرهنگ ایرانی نشت می‌کرد، سر از خاک برآورد و شاخه‌هایش ایران‌گستر شود.