كارگاه‌هاي آموزش دستورنامه رابرت (كادرها)

گزارش به بنیان‌گذاران: ۱. نحوه ثبت انجمن اصلی

۸ فروردین ۱۴۰۴
جمعه 28 مارس 2025 بوسيله‌ى گروه نويسندگان

آقای سیف‌الله نیکنامی رئیس انجمن صنفی کارفرمایی فناوری دیجیتال و هوشمند‌سازی ایران و نایب رئیس انجمن دوستی ایران و آلمان با ارسال یک فایل صوتی برای مسئول کمیته برگزاری نشست بنیان گذاران انجمن اصلی، ضمن اظهار علاقه و آمادگی برای همکاری بین انجمن اصلی و انجمن فناوری دیجیتال، پرسش‌هایی در باره نحوه به ثبت رساندن انجمن اصلی مطرح کرده است.

خاطر نشان می‌شود آقای مهندس محمد عطاردیان بنیان‌گذار کانون عالی انجمن‌های صنفی کارفرمایی ایران (کعاصکا) و سخنگوی گروه حامیان تأسیس انجمن اصلی در ۲۸‌مین نشست ماهانه این گروه که روز سه‌شنبه ۲۶ مرداد ۱۴۰۰ برگزار شد، پیشنهاد کرد تا از آقای مهندس سیف‌الله نیکنامی دعوت شود تا در نشست‌های علنی این گروه شرکت کند تا از نزدیک با نحوه اداره جلسات تصمیم‌گیری در چارچوب قواعد دمکراسی آشنا شود و در جریان تدوین اسناد مورد نیاز برای تأسیس انجمن اصلی نیز قرار بگیرد. این پیشنهاد با اجماع عمومی به تصویب رسید و از آن پس آقای نیکنامی در برخی از نشست‌های گروه حامیان شرکت کرد و تا حدودی با این قواعد آشنا شد.

از آنجا که قرار است ـ گوش شیطان کر ـ عصر روز ۱۷ اردیبهشت ۱۴۰۴ نخستین نشست اجلاس تأسیسی انجمن اصلی در دفتر کارگاه‌های آموزش دستورنامه رابرت (دفتر کادرها) برگزار شود،‌ پرسش‌هایی که از سوی آقای نیکنامی مطرح شد به شکل‌گیری این ایده انجامید که از این پس طی سلسله یادداشت‌هایی با عنوان کلی «گزارش به بنیان‌گذاران»، و در پاسخ به یک مجموعه پرسش‌های اساسی. برخی از اطلاعات مورد نیاز، به این ترتیب در اختیار نسل اول بنیان‌گذاران قرار بگیرد و مجموعه‌ی آن‌ها در قالب کتابی با همین عنوان منتشر شود.

به این ترتیب، نخستین یادداشت با عنوان فرعی «نحوه ثبت انجمن اصلی»‌ در ادامه تقدیم می‌شود:

گروه حامیان و گروه بنیان‌گذاران

در عرف «جامعه‌سازی»‌ در ایران بین دو مفهوم «گروه حامیان»‌ و «گروه بنیان‌گذاران»‌ تمایز مفهومی ایجاد نشده است و این دو مفهوم متمایز با هم خلط می‌شوند و همین اختلاط مفاهیم روند تأسیس انواع جامعه/انجمن/سازمان‌ها را با اختلال مواجه می‌سازد.

دستورالممل‌ها و جزوه راهنماهایی که انواع نهادهای حاکمیتی در اختیار متقاضیان انواع جامعه/انجمن/سازمان قرار می‌دهند، به دلیل عدم آگاهی نسبت به علم حقوق پارلمانی، به جای «راهنما»‌ «چاه‌نما»‌ هستند و علاقمندان را از همان ابتدا به چاهی می‌اندازند که بیرون آمدن از آن به ذهن گرفتاران هم خطور نمی‌کند.

در توضیح تمایز دو مفهوم «گروه حامیان» (اسپانسر) و «گروه بنیان‌ گذاران» (مجمع مؤسس) به اختصار می‌توان گفت: گروه حامیان کسانی هستند که تصمیم‌ می‌گیرند برای رفع یک نیاز مشخص، با دعوت از کسانی که فکر می‌کند از ایده آنان حمایت خواهند کرد، یک جامعه/انجمن/سازمان تأسیس کنند.

مدعوان که با هدف اعلام شده از سوی گروه حامیان موافق باشند، در نشستی شرکت می‌کنند که چون هنوز سازمان یافته نیستند، یعنی هنوز قانون اساسی (اساسنامه)‌ خود را به عنوان یک قرار داد مشارکت مدنی تدوین و امضا نکرده‌اند، یک نشست توده‌ای محسوب می‌شود که قواعد خاص خود را دارد که در ایران این قواعد هم تا حدود زیادی ناشناخته است.

معمولاً‌ می‌توان در دو نشست توده‌ای، یک جامعه/انجمن/سازمان را بنیان گذاشت. به این ترتیب که در نشست اول، گروه حامیان هدف از تأسیس جامعه/انجمن/سازمان را تشریح می‌کند و پس از قیام به کمیته کل، اعضای حاضر در باره مفاد اساسنامه نظرات خودشان را توضیح می‌هند و کمیته‌ای که از سوی افراد حاضر انتخاب شده است، پیش‌نویس اساسنامه را تدوین کرده و در اختیار حاضران قرار می‌دهد تا در نشست دوم، متن اساسنامه اصلاح و با اکثریت آرای حاضران به تصویب برسد.

آن گروه از حاضران که اساسنامه مصوب را قبول داشته باشند، آن را امضا می‌کنند و طبق شرایط مندرج در همان اساسنامه نخستین مجمع را برگزار کرده و طبق مفاد اساسنامه مصوب، نخستین دوره مسئولان انجمن را انتخاب می‌کنند و به این ترتیب، با انتخاب نخستین دوره مسئولان، جامعه/انجمن/سازمان متولد شده و تأسیس می‌شود و به این گروه نیز مجمع مؤسس یا بنیان‌گذاران گفته می‌شود.

سازمان موقت

در برخی از موارد، ممکن است تدوین و تصویب اساسنامه یک جامعه/انجمن/سازمان بیش از دو یا سه جلسه طول بکشد. در آن صورت یک سازمان موقت شکل می‌گیرد که اعضای آن در مورد قواعد پیش‌گزیده ناظر بر خودشان توافق دارند و همین قواعد است که در کتاب دستورنامه رابرت به تفصیل تشریح شده است. و فرض بر این است که افرادی که می‌خواهند جامعه تأسیس کنند، حتی پیش از آنکه اساسنامه/قانون اساسی خودشان را تدوین کنند، با آن قواعد آشنا هستند که البته برای ایرانیان شناخته شده نیست و مشکل از همین جا آغاز می‌شود.

به همین خاطر، یکی از هدف‌های تأسیس انجمن اصلی همین است که در جریان تأسیس همین انجمن، حدود ۵۰ فعال اجتماعی بتوانند با هم تمرین کنند و بازی کردن در چارچوب این قواعد پیچیده را فرا بگیرند و به مرور و به هر نحو که می‌توانند، آن‌ها را در سطح ملی رواج دهند.

به ثبت رساندن انجمن اصلی

با این توضیحات روشن می‌شود که انجمن اصلی (و هر جامعه/انجمن/سازمان دیگری) را فقط وقتی می‌توان به ثبت رساند که تأسیس شده باشد، یعنی بنیان‌گذاران انجمن، قانون‌اساسی/اساسنامه خودشان را به عنوان یک قرارداد مشارکت مدنی تدوین و تصویب کرده باشند و طبق همان اساسنامه نخستین مجمع عمومی را برگزار کرده باشند و نخستین دوره مسئولان را هم انتخاب کرده باشند. در این حالت است که جامعه/انجمن/سازمان تأسیس شده و به دنیا آمده است و می‌توان نسبت به دریافت شناسنامه برای این نوزاد اقدام کرد.

ضرورت به ثبت رساندن}

بدیهی است به ثبت رساندن جوامع و انجمن‌هایی که شهروندان تأسیس می‌کنند جزو حقوق آنان است و نه تکلیف آنان. این تکلیف بر عهده حاکمیت است که در صورت تمایل شهروندان برای به ثبت رساندن جوامعی که تأسیس می‌کنند اقدام کند. و چه موقعی لازم است یک جامعه/انجمن/سازمان را به ثبت رساند؟

پاسخ این سئوال روشن است: هرگاه فعالیتی که جامعه/انجمن/سازمان مورد نظر قرار است انجام دهد، مستلزم به ثبت رساندن آن باشد. در غیر این صورت، هیچ نیازی برای به ثبت رساندن جامعه/انجمن/سازمان نخواهد بود.

با این توضیحات، این پرسش پاسخ می‌خواهد که انجمن اصلی قرار است چه کند؟ و آیا کارهایی که قرار است انجام دهد به ثبت رساندن انجمن را ضروری می‌سازد؟

این‌ها نمونه‌هایی از ده‌ها پرسشی است که در یادداشت‌های بعدی مورد بررسی قرار خواهند گرفت.