«اختران»‌ منتشر کرد: دستورنامه رابرت؛ ویرایش دوازدهم

نخستین مواجهه ایرانیان با دستورنامه رابرت

شواهد موجود حاکی است که نخستین مواجهه ایرانیان با کتاب دستورنامه رابرت در سال ۱۹۱۵ رخ داده است. در آن سال، نخستین شماره «گازیتا»، نشریه اتحادیه دانشجویان دانشگاه آمریکایی بیروت منتشر شده است و در آن، مقاله‌ای در معرفی کتاب دستورنامه رابرت به زبان انگلیسی چاپ شده است. این مقاله را یک دانشجوی ۱۶ ساله به نام «شوقی افندی»‌ نوشته است که بعدها و پس از درگذشت عباس افندی به عنوان رهبر بهائیان انتخاب شد و به نظر می‌رسد تحت تأثیر آشنایی با قواعد مندرج در دستورنامه رابرت، نسبت به بازآفرینی تشکیلاتی سازمان بهائیان اقدام کرد و این فرقه مذهبی را به یک سازمان بین‌المللی برای ایجاد نظم جهانی مبتنی بر عدل و صلح ارتقا بخشید.

مرور مقاله کوتاه شوقی افندی نشان می‌دهد که درک عمیقی از قانون عام پارلمانی کسب کرده است. وی در بخشی از مقاله خود به دانشجویان یادآوری می‌کند که اساسنامه/قانون اساسی باید در چارچوب قانون عام پارلمانی نوشته شود و اساسنامه اتحادیه ما در چارچوب قانون عام پارلمانی نوشته شده است و هدف اتحادیه هم این است که دانشجویان با قانون عام پارلمانی آشنا شوند.

وی ضمن معرفی اجمالی کتاب دستورنامه رابرت به دانشچویان عضو اتحادیه دانشجویان دانشگاه آمریکایی بیروت توصیه می‌کند اگر تا کنون با کتاب دستورنامه رابرت آشنا نشده‌اید، همین حالا به کتابخانه دانشکده بروید و این کتاب را امانت بگیرد و مطالعه کنید.

تأمل در نحوه سازمان‌یابی بهائیان تردیدی باقی نمی‌گذارد که تشکیلات بهائیان بر اساس قواعد دموکراسی (قواعد مندرج در کتاب دستورنامه رابرت) بازآفرینی شده است.

کنفدراسیون دانشجویان ایرانی مقیم خارج از کشور

برخی از رهبران کنفدراسیون دانشچویان ایرانی مقیم خارج از کشور به نویسنده این مطلب یادآوری کرده‌اند که در سال‌های قبل از انقلاب و در جریان سازمان‌دهی به کنفدراسیون دانشجویان ایرانی مقیم خارج از کشور،‌ از مطالب کتاب دستورنامه رابرت استفاده کرده‌اند.

بسیاری از دانشجویان ایرانی که در دانشگاه‌های آمریکایی تحصیل کرده‌اند نیز با این کتاب آشنا شده‌اند. زیرا یکی از شرایط عضویت در سناهای دانشجویی در دانشگاه‌‌های آمریکایی آشنایی نسبی با قواعد مندرج در این کتاب است.

انجمن معتادان گمام

در بخش پایانی جزوه «راهنمای تشکیلات محلی» انجمن معتادان گمنام که به زبان فارسی هم ترجمه شده است،‌ تصریح شده است که مرجع پارلمانی انجمن معتادان گمنام کتاب دستورنامه رابرت است. در همان بخش از حزوه راهنما،‌ «دستورنامه اختصاصی»‌ انجمن معتادان گمنام نیز، که گزیده‌ای از مبرم‌ترین قواعد دستورنامه رابرت است،‌ تشریح شده است.

گفته می‌شود که در حال حاضر شعبه ایرانی انجمن معتادان گمنام بیش از یک میلیون عضو دارد و انجمن‌های محلی آن در سراسر کشور به طور مرتب تشکیل می‌شوند و در کنگره‌های سالانه این انجمن بیش از ۳۰ هزار عضو از سراسر ایران شرکت می‌کنند.

اصل گمنامی ایجاب می‌کند که اعضای این انجمن به طور جدی از حضور در رسانه‌ها پرهیز کنند. به همین خاطر،‌ اهمیت عظیم جنبش پاکان که دور از چشم رسانه‌ها و بدون مداخله روشنفکران و سیاستمداران و روحانیون و به صورت زیرخاکی رشد کرده است،‌ مورد توجه قرار نگرفته است.

هرچند مرجع پارلمانی این انجمن دستورنامه رابرت است،‌ اما این انجمن سال‌ها پیش از ترجمه ویرایش دهم کتاب دستورنامه رابرت به فارسی و به وسیله دو برادری که از طریق عضویت در این انجمن در آمریکا موفق شده‌ بودند از پاکی خود حفاظت کنند،‌ در قرچک ورامین تأسیس شد. در نتیجه می‌توان گفت،‌ اعضای انجمن معتادان گمنام در جریان عمل با قواعد دموکراسی آشنا شده‌‌اند.

کسانی که با قواعد مندرچ در دستورنامه رابرت آشنا شده باشند،‌ گواهی خواهند داد که آشنایی و رعایت این قواعد پیش شرط ضروری موفقیت انجمن معتادان گمنام و هر جامعه/انجمن دیگر است.

جنبش دوم خرداد و چهارمین مواجه

هرچند مترجم کتاب دستورنامه رابرت در اواخر سال ۱۳۸۵ با «دستورنامه رابرت»‌ مواجه شد،‌ اما شواهد حاکی است که جستجوی وی برای یافتن این کلید، محصول تجربه‌ۀایی است که به عنوان رونامه‌ نگار و سردبیر در دوران بعد از دوم خرداد کسب کرده بود.

تا پیش از اوج گیری جنبش دوم خرداد و تشکیل دولت سید محمد خاتمی، این رویکرد در میان فعالان اجتماعی خدشه‌ناپذیر می‌نمود که علت ضعف جامعه، قدرت مطلق حکومت است.

تازه پس از تشکیل دولت سید محمد خاتمی که شاید نخستین دولت در تاریخ ایارن است که می‌کوشید «جامعه»‌ را تقویت کند، مشخص شد که برعکس، قدرت مطلق دولت محصول ضعف تاریخی جامعه است.

نویسینده این سطور که آن سال‌ها ناشر و سردبیر نشریات تعداد قابل توجهی از انجمن‌های و سازمان‌های غیردولتی بود،‌ از نزدیک مشاهده می‌کرد که چطور اعضای انجمن‌ها، حتی در فضایی که از سرکوب سیاسی دولت استبدادی خبری نبود،‌ قادر نبودند برای رسیدن به یک تصمیم مشترک با هم گفتگو کنند.

نویسنده این سطور، به برکت رواج اینترنت،‌ آشنایی نسبی با زبان انگلیسی و مسئولیت تولید مطالب مفید برای اعضای انجمن‌هایی که نشریه آن‌ها را تهیه و منتشر می‌کرد،‌ جستجوی خود برای کشف علت‌العلل ناتوانی ایرانیان در سازمان‌دهی به خودشان را آغاز کرد و سرانجام وقتی با دستورنامه رابرت مواجه شد فریاد کشید: یافتم، یافتم! و به این ترتیب، چهارمین مواجهه ایرانیان با دستورنامه رابرت رقم خورد.

ترجمه ویرایش دهم

در آن سال‌ها، ویرایش دهم کتاب دستورنامه رابرت رواج داشت و «انجمن دستورنامه رابرت»،‌ نخستین ویرایش کتا ب «خلاصه دستورنامه رابرت» را همراه با اصل کتاب، تهیه و منتشر کرده بود. مترجم فارسی کتاب، بی‌درنگ ترجمه کتاب خلاصه را به دست گرفت و تمام کرد اما خیلی زود دریافت که خلاصه کتاب برای کسانی مفید است که به عنوان عضو در مجامعی شرکت می‌کنند که اداره آن‌ها را کسانی بر عهده دارند که به قانون عام پارلمانی مسلط هستند. در نتیجه،‌خلاصه کتاب دستورنامه رابرت به درد مخاطبان فارسی زبان نمی‌خورد و در نتیجه، ترجمه متن کامل کتاب را به دست گرفت.

ترجمه کامل ویرایش دهم کتاب دستورناتمه رابرت (سال ۲۰۰۰) در نخستین نشست گروه هم‌اندیشی عرف پارلمانی که با حضور ۱۲ نفر از فعالان اجتماعی، روز یکشنبه ۱۷ اردیبهشت سال ۱۳۹۱ در سالن هیئت مدیره انجمن شرکت‌های ساختمانی تهران برگزار شد تا با این قواعد آشنا شوند،‌ رونمایی شد.

همان سال متن تر جمه فارسی کتاب برای انتشار به آقای سعید اردهالی مدیر نشر اختران و یکی از دوستان قدیمی مترجم ارایه شد. آقای اردهالی انتشار کتاب را بسیار ضروری و مفید تشخیص داد اما پیش‌بینی کرد که به دلیل کیفیت پیچیده مطالب کتاب، با استقبال عمومی مواجه نخواهد شد.

در اوایل سال ۱۳۹۲ بود که به همت آقای علی اکبر عبدالحسینی دبیر وقت ستاد اجرایی شورایاری‌های شورای اسلامی شهر تهران،‌ قرارداد پیش‌خرید ۴۰۰ نسخه از ویرایش دهم کتاب برای اهدا به شورایاری‌های محلات تهران منعقد شد و ۵۰ درصد از مبلغ قرار داد نیز در اختیار ناشر قرار گرفت. اما تدوین مقدمه‌ای به قلم مسئول کمیسیون شورایاری‌های شورای اسلامی شهر تهران، سال‌ها زمان برد و هرگز به نتیجه نرسید.

همزمان با تلاش‌ها برای تأمین هزینه مالی نشر کتاب دستورنامه رابرت،‌ کارگاه‌های آموزشی متعددی در دفتر کارگاه‌های آموزش دستورنامه رابرت (دفتر کادرها)‌ برگزار می‌شد و تجربه‌هایی که از برگزاری این کارگاه‌ها کسب می‌شد مترجم را مجاب می‌ساخت که انتشار کتاب دستورنامه رابرت بدون تربیت کادرهایی که بتوانند در میدان عمل مروج این قواعد باشند،‌ می‌توند پیامدهای منفی داشته باشد و کتاب دستورنامه رابرت در غفلت ناشی از عدم آگاهی برای همیشه فراموش شود.

به خاطر همین ملاحظات بود که مترجم کتاب ترجیح داد انتشار عمومی دستورنامه رابرت زمانی صورت بگیرد که نیروی اجتماعی لازم برای معرفی و ترویج این کتاب در سطح ملی شکل گرفته باشد.

گفتنی است که در طول این سال‌ها،‌ علاوه بر برگزاری بیش از هزار کارگاه آموزش قواعد دستورنامه رابرت،‌ ویرایش دهم کتاب با مقدمه‌های خانم طاهر نقی‌ئی دبیرکل سازمان معلمان ایران و آقایان مهندس محمد عطاردیان بنیان‌گذار کانون عالی انجمن‌های صنفی کارفرمایی ایران (کعاصکا) و دکتر مصطفی معین بنیان گذار و رئیس انجمن ایرانی اخلاق در علوم و فناوری و دکتر عیسی امینی رئیس هیئت مدیره وقت کانون وکلای مرکز، در شمارگان مورد نیاز تکثیر شده و در اختیار مخاطبان مورد نظر قرار گرفته است. به علاوه، متن پی‌دی‌افی ترجمه ویرایش دهم کتاب در اختیار بسیاری از فعالان اجتماعی قرار گرفته است.

به مرور که شرایط برای تأسیس انجمن اصلی آماده‌تر می‌شد، مذاکره با آقای اردهالی برای نشر همگانی کتاب نیز ادامه می‌یافت.

با عنایت به این که در این فاصله ویرایش‌های یازدهم و دوازدهم کتاب دستورنامه رابرت نیز منتشر شده بود،‌ آقای اردهالی پیشنهاد کرد که به جای انتشار ویرایش دهم کتاب که حالا دیگر بسیار قدیمی شده است، نسبت به انتشار ویرایش دوازدهم کتاب اقدام شود.

به این ترتیب، ترجمه ویرایش دوازدهم کتاب دستورنامه رابرت در دستور قرار گرفت و سرانجام، به همت آقای سعید اردهالی مدیر محترم نشر اختران، روز چهارشنبه ۱۷ اردیبهشت ۱۴۰۴، و درست در روزی که نخستین نشست بنیان‌گذاران انجمن اصلی در دفتر کادرها برگزار شده بود،‌ این کتاب به فعالان اجتماعی که در پی تأسیس «جوامع مردم خودقانون‌گذار به مثابه دموکراسی حقیقی»‌ هستند،‌ تقدیم شد.

در پایان این نوشته، متن بیانیه گروه حامیان تأسیس انجمن اصلی با عنوان: «ساخت جامعه؛ هم هدف هم وسیله»‌ که
در آذر ماه ۱۳۹۸ به تصویب رسیده و به عنوان یکی از مقدمه‌ها در کتاب دستورنامه نیز آمده است، تقدیم می‌شود:

ساخت «جامعه»: هم هدف هم وسیله

گروه حامیان تأسیس انجمن اصلی

تجربه‌های ملی و جهانی نشان می‌دهد هرگاه تعداد افراد صاحب‌نظر و صاحب حق برابر که بخواهند مشورت کنند و به تصمیم واحد برسند از تعداد انگشتان یک دست بیشتر ‌شود، ضرورت در نظر گرفتن قواعدی برای اداره جلسه که مورد توافق تمام اعضای گروه باشد احساس می‌شود. البته، روش‌های سنتیِ کدخدامنشانه، چانه‌زنی و قبول حکم فصل‌الخطابی که به اختلاف‌ها خاتمه می‌دهد، برای جامعه‌های کوچک، بسته و سنتی روش‌های کارآمد و اثربخشی بودند و هستند. اما برای ساخت جامعه‌های بزرگ‌تر با کارکردهای پیچیده‌تر و با اعضای صاحب‌نظر و صاحبِ حق برابر‌ به مجموعه‌ قواعدی نیاز است که به‌طور کامل و جامع در این کتاب گردآوری و تبیین شده است.

در مورد تاریخچه پیدایش این قواعد و شکل‌گیری این کتاب و روش استفاده از این قواعد، اطلاعات جالبی در پیشگفتار کتاب آمده است که از تکرار آن‌ها در این مختصر پرهیز می‌شود.

هرکس که ساخت انجمن و جامعه بر اساس این قواعد را تجربه کرده باشد اذعان می‌کند که بدون چنین قواعدی، تأسیس و اداره جامعه‌ی مبتنی بر رعایت کامل حقوق اکثریت، اقلیت، افراد و غائبان و همه‌ی این‌ها با هم و بر اساس وزن برابر آرا، ممتنع خواهد ماند و در جامعه‌ای که حق حاکمیت اعضا بر سرنوشتشان به‌طور کامل رعایت نشود، سخن از عدالت و فضیلت و انسانیت محلی از اعراب نخواهد داشت. به همین دلیل، ساخت جامعه بر اساس این قواعد که عدالت در حق‌ مردم را تضمین می‌کنند می‌تواند هم هدف باشد و هم وسیله.

ما ـ اعضای گروه حامیان تأسیس انجمنی با نام موقت «انجمن اصلی» ـ از همان نخستین روزهایی که با قواعد گردآوری‌شده در این کتاب آشنا شدیم کوشیدیم تا سهم خود را برای بومی‌‌سازی و ترویج این قواعد ادا کنیم. ازجمله، و برای فراهم آوردن نخستین کارگاهی که این قواعد در آن‌ تمرین شود، صبح روز یکشنبه ۱۷ اردیبهشت ماه ۱۳۹۱ در نخستین کارگاه هم‌اندیشی عرف پارلمانی گردهم آمدیم که نشست‌های آن تا مدت‌ها بعد نیز برگزار می‌شد. در طول سال‌های اخیر کارگاه‌های آموزشی متعدد دیگری نیز برگزار شد و تمام تجربه‌های این کارگاه‌ها حاکی از این است که کارآمدترین و اثربخش‌ترین روش آموزش این قواعد، تمرین آن‌ها در جریان تأسیس یک انجمن جدید است به شرطی که مسئول اداره جلسه به مجموعه این قواعد مسلط باشد و بتواند برای مسائل مستحدثه که در جریان تأسیس هر انجمنی بروز می‌یابد راه‌حل‌های مستدل استنتاج کند.

با عنایت به همین تجربه‌هاست که از علاقه‌مندان به ساخت انواع جامعه‌های مبتنی بر قواعد عادلانه که با کتاب دستورنامه رابرت نیز کم‌وبیش آشنا شده‌اند و نسبت به‌ضرورت رعایت این قواعد اذعان دارند، دعوت خواهد شد تا به‌عنوان اعضای مؤسس انجمن اصلی حضور به هم رسانند.

هدف از پیش تعیین‌شده‌ی گروه حامیان تأسیس انجمن اصلی، ساخت نخستین انجمن در سطح ملی و بر اساس قواعد دستورنامه است. اما هدف اختصاصی این انجمن به شرح زیر پیشنهاد می‌شود:

یک. آموزش، تمرین و ترویج قانون عام پارلمانی و علم حقوق پارلمان ـ آن‌طور که در دستورنامه رابرت تبیین و تشریح شده است- در جریان تأسیس و مدیریت انجمن اصلی؛

دو. شناسایی مشکلات ساختاری سازمان‌های موجود در پرتو علم حقوق پارلمانی؛

سه. کسب مهارت‌های لازم برای اصلاح مشکلات مربوطه در سازمان‌ها و تلاش برای بهبود وضعیت موجود بر اساس مهارت‌های کسب‌شده.

آذرماه ۱۳۹۸

گروه حامیان تأسیس انجمن اصلی:
مجتبی امیری، محمدحسین بنی‌اسدی، سید محمد بهتشی، مهدی جمالی بحری، محسن رزم‌خواه، عبدالفتاح سلطانی، بهرام شهریاری، محمد عطاردیان، آرش کیخسروی، علی‌‌اصغر گلسرخی، مصطفی معین.