
شرح درس خلاصه دستورنامه رابرت برای مخاطبان ایرانی: نشست دوم
دومین قسمت از شرح درس خلاصه دستورنامه رابرت برای مخاطبان ایرانی در ادامه تقدیم میشود. در این قسمت، نظام رتبهبندی پیشنهادهای پارلمانی، که پیچیدهترین بخش قانون عام پارلمانی است، مرور میشود و نکات تازهتری در این زمینه مطرح خواهد شد. در ادامه، تعداد دیگری از مهمترین پیشنهادهای پارلمانی توصیف شده است. تمام پیشنهادهای پارلمانی، هشت خصوصیت توصیفی استاندارد دارند که سبب میشوند کاربران این پیشنهادها، با کارکرد آنها آشنا شوند و بتوانند در عمل به روش درستی از این پیشنهادهای پارلمانی استفاده کنند. در این قسمت، خصوصیات هشتگانه توصیفی استاندارد پیشنهادهای پارلمانی نیز به اختصار بررسی میشود. پیشنهادهای پارلمانی، همچنین، طی شش مرحله متمایز مطرح، بررسی و تصویب میشوند. این مراحل به بازی پارلمانی ساختار و نظم و ترتیب میبخشد. این مراحل نیز به اجمال در این قسمت معرفی شده است. آخرین بخش این قسمت از این مطالب آموزشی، مهمترین وظایف رئیس جلسه را مورد بررسی قرار داده است که درست بر خلاف نقشی که اکنون رئيسان جلسه در مجامع ایرانی دارند، که ناگزیرند بدون وجود این قواعد عادلانه، به صورت اولیگارشیک جلسات را اداره کنند، حاکی از این است که رئيس جلسه در نقش یک داور و یک قاضی باید عمل کند و همیشه ظاهر بیطرف خودش را به نمایش بگذارد.
حتی مقایسه نقش رئيس جلسه در مجامع تصمیمگیری اولیگارشیک با مجامع تصمیمگیری دموکراتیک نشان میدهد که مجامع تصمیمگیری فعلی ما چقدر با دموکراسی فاصله دارد و در همین مجامع هم، که قرار است تصمیمها به صورت دموکراتیک اتخاذ شود، چطور استبداد در تمام اجزای خود تجدید تولید میشود. . .
برای خواندن مقدمه این سلسله نوشتهها اینجا را کلیک کنید. بخش اول را در اینجا بخوانید و بخش دوم را در ادامه . . .
شرح درس کارگاه آشنایی مقدماتی با دستورنامه رابرت
نشست دوم: چهارشنبه اول بهمن ۹۹
فهرست مطالب جلسه دوم:
- ۱ . مرور نظام رتبهبندی پیشنهادها،
- ۲. معرفی مهمترین پیشنهادهای پارلمانی (۲)
- ۳. خصوصیات هشتگانه پیشنهادهای پارلمانی
- ۴. مراحله ششگانه طرح پیشنهادها
- ۵. مهمترین وظایف رئيس جلسه
نشست دوم با بررسی پرسشی آغاز شد که یکی از کارورزان محترم در آخر نشست اول مطرح کرده بود. پرسش این بود که اگر قرار باشد در باره هر موضوع در طول یک روز، تمام اعضای حاضر در یک مجمع دو بار و هر بار ده دقیقه به عنوان موافق یا مخالف موضوع در دست بررسی نطق کنند، در آن صورت، به خصوص اگر تعداد حاضران در مجمع زیاد باشد، چه بسا که مذاکره روزها به طول بیانجامد. برای این مشکل چه راه حلی پیشبینی شده است؟
قواعد ناظر بر مذاکرات
هرچند پیشبینی شده بود که قواعد ناظر بر مذاکرات، در سومین نشست این دوره از کارگاه مطرح شود، اما به دلیل طرح این پرسش از سوی یکی از اعضای محترم کارگاه، قواعد مهم ناظر بر مذاکرات در ادامه به صورت اجمالی تشریح میشود:
۱ . در مورد هر موضوع، در طول یک روز، هر عضو مجمع مشورتی حق دارد دو بار و هر بار ده دقیقه به عنوان موافق یا مخالف موضوع در دست بررسی نطق کند.
۲. با وجود این قاعده، با طرح پیشنهاد «کفایت مذاکره»، که تصویب آن به رأی موافق دو سوم رأیدهندگان نیاز خواهد داشت، میتوان مذاکره در مورد موضوع در دست بررسی را خاتمه داد و نسبت به آن موضوع رأیگیری کرد.
۳. علاوه بر این، قاعدهی اصلی ناظر بر مذاکره را – که در بند یک فوق بیان شد – میتوان با طرح پیشنهاد «کمیت مذاکره»، که تصویب آن با دو سوم آرای مأخوذه نیاز خواهد داشت، به نحو مطلوب هر مجمع، اصلاح کرد. بر اساس پیشنهاد کمیت مذاکره میتوان، تعداد نطقها، مدت نطقها و افرادی که میتوانند نطق کنند، را به نحوی که به تصویب دوسوم اعضای حاضر در مجمع برسد، تعدیل کرد. به عنوان نمونه، میتوان پیشنهاد داد که در مورد موضوع در دست بررسی، فقط آقای فلانی، به عنوان موافق و آقای فلانی به عنوان مخالف و هر کدام به مدت ۳۰ دقیقه صحبت کنند.
بدیهی است که در مورد دو پیشنهاد «کفایت مذاکره» و «کمیت مذکره» قواعد دیگری هم مطرح میشود که در جریان عمل بررسی و تمرین خواهد شد.
نیز لازم به ذکر است که هر مجمعی میتواند با اصلاح قاعده اصلی، برای خودش دستورنامه اختصاصی تدوین کند و مثلا در اساسنامهاش قید کند که در مورد هر موضوع در دست بررسی در طول یک روز هر عضو میتواند یک بار و هر بار ۵ دقیقه صبحت کند. البته، همین قاعده را هم میتوان با پیشنهاد «کمیت مذاکره» و «کفایت مذاکره»، هر وقت که مجمع تمایل داشت، اصلاح کرد.
ادامه مرور نظام رتبهبندی پیشنهادها
از انجا که این کارگاه، فعالیت خودش را با طرح نخستین اصل بدیهی قانون پارلمان شروع کرد که بر اساس آن در هر زمان، در هر مجمع مشورتی، باید یک موضوع بررسی شود، و در صورتی که لازم شد موضوع دیگری مورد بررسی قرار بگیرد، موضوع اول باید با اجماع عمومی کنار گذاشته شود، لازم به نظر رسید تا پیامدهای این اصل مهم مورد توجه قرار گرفت. یکی از پیامدهای رعایت این اصل مهم «نظام رتبهبندی پیشنهادهای پارلمانی» است.
در مورد نظام رتبهبندی پیشنهادها، در جلسه اول توضیحهاتی ارایه شد و پا به پای آشنایی بیشتر با تعداد بیشتری از پیشنهادهای پارلمانی، منطق و قواعد ناظر بر نظام رتبهبندی پیشنهادهای پارلمانی، بیشتر مورد بررسی قرار خواهد گرفت و بهتر درک خواهد شد.
به طور خلاصه، منظور از نظام رتبهبندی پیشنهادهای پارلمانی این است که به دلیل روابطی که بین هر دو پیشنهاد مفروض پارلمانی ممکن است وجود داشته باشد، اگر در یک زمان مفروض پیشنهاد «الف» در دست بررسی باشد، و بعد، پیشنهاد «ب» مطرح شود، اگر بتوان بررسی پیشنهاد «الف» را موقتا کنار گذاشت و به جای آن پیشنهاد «ب» را مورد بررسی قرار داد و بعد از تعیین تکلیف پیشنهاد «ب»، دوباره بررسی پیشنهاد «الف» را در دست گرفت، در آن صورت و در مورد این دو پیشنهاد «الف» و «ب» گفته میشود که پیشنهاد «ب» از پیشنهاد «الف» مهمتر است یا اولویت بیشتری دارد و در نتیجه از آن «حلو میافتد». و بر عکس پیشنهاد «الف» از پیشنهاد «ب» عقب میافتد.
بعد از کمی تمرین و بررسی چند پیشنهاد در جریان عمل مشخص خواهد شد که این قضیه چه اندازه ساده است.
به همین خاطر قرار شد به صورت تمرینی پیشنهادی مطرح شود و مورد بررسی قرار بگیرد تا با تعدادی پیشنهاد پارلمانی آشنا شویم و بعد در مورد رتبه آنها با یکدیگر بحث کنیم.
پیشنهاد اصلی
در نشست اول، ضمن ارایه تعریف پیشنهاد «اصلی»، یکی از اعضا محترم در کارگاه نیز یک پیشنهاد اصلی به شرح زیر مطرح کرد:
کمیتهای سه نفره، متشکل از آقایان علیپور، تفکری و ظریفی تشکیل شود و پیشنویس آئیننامه اداره نشستهای سازمان معلمان ایران را تهیه کرده و تا قبل از خرداد سال ۱۴۰۰ به دبیرکل سازمان ارایه کند.
گفتنی است که در نشست اول مراحل ششگانه طرح هر پیشنهاد پارلمانی، به صورت اجمالی مورد اشاره قرار گرفت و در آینده بیشتر مورد بررسی قرار گرفت. این مراحله عبارتند از:
- ۱ . طرح پیشنهاد
- ۲ . حمایت از پیشنهاد
- ۳. قرائت پیشنهاد توسط ريیس جلسه
- ۴. مذاکره موافقان و مخالفان با پیشنهاد
- ۵. رأیگیری در مورد پیشنهاد
- ۶. اعلام نتیجه توسط رئيس جلسه
- توجه داشته باشیم که قواعد بازی از هر مرحله به مرحله بعدی تغییر میکند. در نتیجه این مرحله بندی به کل بازی نظم و ترتیب میدهد.
پیشنهاد اصلاح
یکی از پرمصرفترین پیشنهادهای پارلمانی پیشنهاد «اصلاح» است. کسانی که به شرط انجام تغییراتی در پیشنهاد اصلی، حاضر میشوند که به آن رأی بدهند، با ارایه تغییرات مورد نظر خود تلاش میکنند تا پیشنهاد در دست بررسی به نحوی تغییر کند تا خواسته آنان را هم برآورده سازد.
به عنوان مثال، ممکن است یکی از اعضای مجمع اعتقاد داشته باشد که اگر در کمیته به جای سه نفر، ۶ نفر عضویت داشته باشند، پیشنویس آئیننامه اداره نشستهای سازمان معلمان ایران کیفیت بهتری خواهد یافت. به همین دلیل، اگر این کمیته ۶ عضو داشته باشد به این پیشنهاد رأی خواهد داد. در این صورت، این عضو باید برخیزد، و بعد از کسب صحن اعلام کند: پیشنهاد اصلاح. و بعد از آنکه رئيس جلسه، کسب صحن او را تأیید کرد پیشنهاد خود را به شرح زیر اعلام کند:
پیشنهاد میکنم عدد ۳ خط بخورد و به جای آن عدد ۶ کنجانده شود. و بلافاصله بعد از بیان پیشنهاد، سرجای خود مینشیند.
در جریان تمرین، روشهای انجام این بازی نشان داده خواهد شد و با تماشای بازی و شرکت در آن خیلی ساده میتوان آن را فرا گرفت. اما، برخی از نکات آموزشی، در مورد پیشنها «اصلاح» که باید به خاطر سپرده شود در ادامه خواهد آمد:
شکلهای پیشنهاد اصلاح:
پیشنهاد اصلاح سه شکل مختلف میتواند داشته باشد:
- الف. خط زدن یک کلمه یا یک عبارت در پیشنهاد اصلی
- ب. گنجاندن یک کلمه یا یک عبارت در پیشنهاد اصلی
- پ. خط زدن یک عبارت و کنجاندن یک عبارت به جای آن در پیشنهاد اصلی
پیشنهاد اصلاح جایگزین:
میتوان پیشنهاد داد که کل یک بند یا یک ماده یا یک بخش و حتی کل یک قطعنامه خط بخورد و به جای آن یک بند دیگر، یک ماده دیگر یا یک بخش دیگر و حتی یک قطعنامه دیگر جایگزین شود. به این شکل از پیشنهاد اصلاح، پیشنهاد اصلاح جایگزین گفته میشود.
خصوصیات هشتگانه توصیفی استاندارد پیشنهاد اصلاح:
همانطور که قبلا هم گفته شد، هر پیشنهاد پارلمانی هشت خصوصت توصیفی استاندارد دارد که به مرور فراخواهیم گرفت. پیشنهاد اصلاح هم این خصوصیات را دارد که در ادامه به صورت مختصر به آنها اشاره میشود:
- ۱. پیشنهاد اصلاح وقتی قابل طرح کردن است که کس دیگری کسب صحن نکرده باشد.
- ۲. وقتی طرح شد، یک عضو دیگر باید از آن حمایت کند.
- ۳. قابل مذاکره است. در نتیجه موافقان و مخالفان در مورد حق دارند مذاکره کنند.
- ۴. قابل اصلاح هم هست. یعنی ممکن است کسی بگوید: به جای عدد ۶ عدد ۵ گذاشته شود.
- ۵. تصویب آن به اکثریت آرای مأخوذه نیاز خواهد داشت.
- ۶. تحت شرایطی (که بعدا توضیح داده خواهد شد) قابل تجدید نظر است.
- ۷. از بعضی از پیشنهادهای پارلمانی دیگر جلو میافتد و از بعضی دیگر هم عقب میافتد (یعنی همان نظام رتبهبندی پیشنهادها؛ که قواعد آن به مرور تشریح خواهد شد).
- ۸. در مورد بعضی از پیشنهادهای پارلمانی دیگر به کار میرود و در مورد بعضی دیگر از پیشنهادهای پارلمانی به کار نخواهد رفت. (این قواعد را نیز به مرور و در جریان عمل فراخواهیم گرفت)
معرفی مهمترین پیشنهادهای پارلمانی
همانطور که بارها مورد تأکید قرار گرفت، پیشنهادهای پارلمانی مفاهیمی هستند که تصمیمگیری گروهی منظم و با قاعده را در میان جمعهای بزرگ و با رأی برابر ممکن میسازند. شناسایی و تسلط بر قواعد ناظر بر تمام پیشنهادهای پارلمانی به تمرین نیاز خواهد داشت. اما در این کارگاه سعی میشود مهمترین پیشنهادهای پارلمانی تا حد آشنایی اولیه مطرح شود.
تا کنون این پیشنهادهای پارلمانی معرفی شده است:
- ۱ . پیشنهاد اصلی
- ۲. پیشنهاد اصلاح
- ۳. پیشنهاد کفایت مذاکره
- ۴. پیشنهاد کمیت مذاکره
اخطار دستور و فرجام
دو پیشنهاد «اخطار دستور» و «فرجام» نیز به دلیل اهمیتی که دارند در ادامه معرفی میشوند:
اخطار دستور: هرگاه عضوی تصور کند که در جریان مجمع تصمیمگیری، یکی از اعضا عمل خلاف دستور و خلاف قواعدی انجام میدهد اما رئیس جلسه مانع از کار خلاف او نمیشود، برمیخیزد و با صدای بلند و خطاب به ٰرئیس میگوید: اخطار دستور.
رئیس جلسه به محض شنیدن عبارت «اخطار دستور» باید از عضوی که اخطار دستور داده بخواهد تا علت این اخطار را توضیح دهد. بعد از استماع علت اخطار دستور، نسبت به آن حکم خود را صادر میکند. این حکم میتواند در تأیید اخطار باشد و اخطار را وارد بداند، یا بر خلاف آن باشد و اخطار را وارد نداند. اگر اخطار را وارد دانست، از ادامه کار خلاف جلوگیری میکند. اما اگر اخطار را وارد ندانست، اجازه میدهد که کار قبلی به همان روش ادامه یابد.
فرجام: حکم رئيس لازم الاجراست اما هر عضوی که فکر میکند حکم رئيس صحیح نیست، میتواند با صدای بلند و خطاب به رئیس بگوید: فرجام.
پیشنهاد فرجام به این معناست که یک عضو از اعضای مجمع، نسبت به حکم رئيس اعتراض دارد و میخواهد که مجمع، به عنوان عالیترین رکن هر انجمن/جامعه، در مورد حکم رئیس حکم نهایی را صادر کند.
در حالیکه پیشنهاد «اخطار دستور» نیاز به حمایت ندارد، و اگر کس دیگری هم صحن داشته باشد قابل طرح است، اما پیشنهاد «فرجام» نیاز به حمایت دارد و وقتی کسی صحن نداشته باشد قابل طرح است.
بعد از طرح پیشنهاد فرجام، رئیس، حکم خود را نسبت به اخطار دستور در برابر مجمع قرار میدهد و بعد از مذاکره موافقان و مخالفان با حکم رئیس، نسبت به آن رأیگیری میشود. اگر اکثریت با حکم رئيس موافق باشند، طبق حکم رئيس عمل میشود. اما اگر اکثریت با حکم رئیس مخالف باشند، بر خلاف حکم رئیس عمل خواهد شد.
این دو پیشنهاد هم مثل سایر پیشنهادهای پارلمانی قواعد بیشتری دارند که در آینده و در جریان تمرین مورد بررسی قرار خواهند گرفت.
تمرین کارگاهی
با عنایت به آشنایی اولیه با شش پیشنهاد پارلمانی، خصوصیات هشتگانه توصیفی استاندارد آنها را توضیح دهید.
وظایف رئیس
البته که در قسمتی از کتاب دستورنامه رابرت وظایف رئیس با دقت و با جزئیات شرح داده شده است. اما تا همینجا هم میتوان تصور کرد که مهمترین وظیفه یک رئیس جلسه این است که حتیالمقدور با این قواعد استاندارد اداره مجامع تصمیمگیری آشنا باشد.
امیدواریم ادامهی این کارگاهها بتواند اعضای علاقمند سازمان را به مرور با این قواعد بهتر و بیشتر آشنا سازند تا بتوانند نشستهای سازمان را با کیفیت بهتری اداره کنند و بتوانند شعب انجمن را در سراسر ایران راهاندازی نمایند. از طریق همین افراد علاقمند است که به مرور این قواعد در نهادهای آموزشی و در سایر مجامع تصمیمگیری نیز نشست خواهد کرد و همه به مرور با آنها آشنا خواهند شد.
اصل «حفظ ظاهر بیطرف»
علاوه بر آشنایی با این قواعد، و نظارت دقیق بر رعایت آنها از سوی تمام اعضای حاضر در یک نشست، رئيس جلسه وظیفه دارد، حتی هنگامی که عضو مجمع است و مثل سایر اعضای مجمع حق دادن پیشنهاد، حق شرکت در مذاکره و حق دادن رأی دارد، باید برای حفظ ظاهر بیطرف خود از این حقوق چشم پوشی کند. پس:
- ۱ . رئيس جلسه باید از حق خود برای دادن پیشنهاد صرف نظر کند.
- ۲ . رئیس جلسه باید از حق خود برای شرکت در مذاکره چشمپوشی کند.
- ۳ . رئيس جلسه هنگام اخذ رأی علنی باید از حق دادن رأی هم چشم پوشی کند، جز هنگامی که یک رأی در نتیجه رأیگیری تعیین کننده باشد.
چه زمانی یک رأی در نتیجه رأیگیری اهمیت مییابد؟
قرار شد این سؤال را در اول نشست سوم مورد بررسی قرار بدهیم