حلاجی تقریرات حلاج: آشنایی مقدماتی با دستورنامه رابرت

پیشگفتار

آقای مهندس شهرام حلاج در یک ابتکار در خور تحسین، تجربه‌های خویش در امر به کارگیری قواعد دستورنامه رابرت در مجامع تصمیم‌گیری ایرانیان را در جزوه‌ای با عنوان «تصمیم‌گیری گروهی؛ یا گفتاورد در کمیته‌ها‌، کارگروه‌ها و کمیسیون‌ها» به رشته تحریر کشیده است که متن الکترونیکی آن از طریق وب سایت کارگاه‌های اموزش دستورنامه رابرت (کادرها) در اختیار علاقمندان قرار گرفت. استقبال مخاطبان از این جزوه مختصر نشان داد که جای نوشته‌هایی از این دست که، در قالبی غیر از قواعد دقیق حقوقی، محتوای کتاب دستورنامه رابرت را برای مخاطبان عام تشریح کند، خالی است.

حتی مؤلفان اصلی کتاب دستورنامه رابرت نیز به ضرورت وجود چنین کتابی که به زبان ساده‌تر این قواعد را برای علاقمندان تشریح کند، پی برده بودند و به همین خاطر، از ویرایش دهم کتاب (سال ۲۰۰۰) به بعد ، همراه با کتاب اصلی، یک خلاصه نیز برای مخاطبان غیرمتخصص آماده کردند که ترجمه فارسی آن، از سال‌ها قبل، در وب سایت کادرها در اختیار علاقمندان قرار گرفته است.

با این همه، نکته در خور توجه این است که آن کتابِ خلاصه‌ هم برای مخاطبانی مناسب است که در کشوری مثل ایالات متحده آمریکا زندگی می‌کنند که این قواعد، به صورت عرفی، شناخته شده است و تمام مجامع تصمیم‌گیری بر اساس همان عرف اداره می‌شوند. در حالی که در ایران، مخاطبان اصلی آموزش این قواعد، نه اعضای مجامع تصمیم‌گیری، بلکه کسانی هستند که قرار است این مجامع را اداره کنند.

تجربه حدود ۱۵ سال آموزش این قواعد به فعالان اجتماعی پروفشنال ثابت کرده است که نمی‌توان از ایرانیان توقع داشت، در حالی که اصطلاحات نسبتاً پیچیده‌ی پارلمانی در ذهن آنان جا نیفتاده است، بتوانند با این اصطلاحات بیاندیشند و نیات و تمایلات خودشان را با این زبان ناآشنا بیان کنند.

از سوی دیگر، همان تجربه‌ها ثابت کرده است که اگر کسی که جلسه را اداره می‌کند با قانون عام پارلمانی به خوبی آشنا باشد و در عین حال، زبان فرهنگی ایرانیان را نیز بداند، در آن صورت، در جریان اداره مجامع تصمیم‌گیری طبق این قواعد، باید بتواند زبان فرهنگی ایرانیان را به زبان ناآشنای این قواعد ترجمه کند. به این ترتیب، لازم نخواهد بود هیچ یک از کسانی که در مجامع تصمیم‌گیری شرکت می‌کنند با این قواعد آشنا باشند. در عین حال، بعد از شرکت در چند جلسه‌ای که به این ترتیب، طبق این قواعد اداره می‌شود، به راحتی و به مرور و در جریان بازی با این قواعد آشنا خواهند شد.

با عنایت به همین تجربه‌هاست که می‌توان دریافت نوشتن خلاصه‌ی قواعد دستورنامه رابرت برای مخاطبان ایرانی که قرار است مجامع تصمیم‌گیری را اداره کنند، کاری خلاقانه و پیچیده است و حتی آشنایی کامل با این قواعد هم موفقیت فرد در اداره‌ی کارآمد مجامع تصمیم‌گیری طبق این قواعد را تضمین نمی‌کند.

لازم به ذکر است که حتی در انجمن پارلمانتارین‌های آمریکا، که کتاب دستورنامه رابرت مرجع پارلمانی آن است، فقط به کسانی گواهینامه اداره مجامع تصمیم‌گیری داده می‌شود که علاوه بر قبولی در امتحان مربوط به آشنایی با این مجموعه قواعد مندرج در کتاب، در امتحان عملی در برابر «بورد پروفشنال» آن انجمن نیز موفقیت کسب کرده باشند.

به خاطر همین ملاحظات است که دفتر کادرها نوشتن جزوه‌های راهنما به زبان ساده برای مخاطبان ایرانی را این همه سال به تأخیر انداخته و کوشیده است تا از هر کارگاه آموزش این قواعد، درس‌های جدیدی برای ارتقای کیفیت آموزش، تمرین و ترویج این قواعد به ایرانیان کسب کند.

خوشبختانه، و در حالی که دفتر کادرها برای نوشتن چنین کتاب‌های راهنمایی آماده می‌شود و منتظر است تا بعد از انتشار متن کاغذی ویرایش دوازدهم کتاب دستورنامه رابرت، آن‌ها را به صورت عمومی، به علاقمند تقدیم کند، جناب آقای مهندس شهرام حلاج در کوششی قابل تحسین، برای رفع این نیاز، آستین همت بالا زد و جزوه مورد بحث را تهیه کرد. در این صورت، جز ابراز امتنان و تشکر از این همه تعهد چه می‌توان کرد؟

با این همه، و بنا به اصرار آقای حلاج، نوشته‌ی ایشان، با هدف آموزشی، طی سلسله‌ یادداشت‌هایی که بعد از مقاله ایشان می‌آید، حلاجی خواهد شد.

نوشته آقای حلاج، در دوازده قسمت تنظیم شده است، «حلاجی تقریرات حلاج» نیز، به تأسی از ایشان، در دوازده قسمت تدوین شده است و در آخرین قسمت، نکاتی به عنوان جمع‌بندی ارایه خواهد شد.

همانطور که گفته شد، مخاطبان این نوشته، فعالان اجتماعی پروفشنال هستند که قرار است علم حقوق پارلمانی، (یا علم حقوق حاکمیت مردم) را به درستی قرابگیرند و برای ساختن جامعه‌های مردم خود‌قانون‌گذار، یا ساختن «دموکراسی حقیقی» این علم را به گروه‌های هرچه بیشتری از مردم آموزش بدهند.

ساختن «دموکراسی حقیقی» علاوه بر این علم، و علاوه بر شرایط مناسب اجتماعی، به مهارت‌های بسیار پیچیده‌تر دیگری نیز نیاز دارد که دفتر کارگاه‌های آموزش دستورنامه رابرت، می‌کوشد سهم خود را در آن عرصه‌ها نیز ادا کند.

داود حسین. دفتر کادرها
۲۲ بهمن ۱۴۰۲

تصمیم‌گیری گروهی 11
(یا گفتاورد در کمیته‌ها، کارگروهها وکمیسیونها) 11
سازوکاری برای رسیدن به جمع‌بندی و نتیجه‌گیری 11
1. پاسداشت دقیق و کامل «حق سخن» هر یک از اعضا 12
2. دیدن صورت نوشتاری هر متن یا گزاره‌ی در دست بررسی و تصویب 13
3. در هر زمان باید یک و تنها یک موضوع در درست بررسی باشد. 14
4. هر پیشنهاد برای به بحث یا رأی گذاشته‌شدن در کارگروه، نیازمند دست‌کم یک عضو پشتیبان است. 15
5. پس از «ابراز» پیشنهاد و «پشتیبانی» آن، باید آن را بروشنی «تشریح» کرد تا برای کل کارگروه روشن شود. 17
6. مخالفان و موافقان پیشنهاد به صورت یک در میان حق ابراز نظر دارند. 17
7. در هنگام رأی‌گیری باید برای هر یک از دو گزینه، رأی‌گیری شود. 18
8. برای انواع تصمیمات باید نِصاب آرا تعیین شود. 19
9. در تصمیم‌گیری درباره‌ی موضوعاتی که بر حقوق غایبان تأثیر دارد، باید احتیاط و حتی پرهیز داشت. 20
10. تصمیم‌گیری در موضوعات خارج از صلاحیت و اختیار کارگروه، مجاز نیست. 20
11. «آسانگر کارگروه» نباید در هیچ رأی‌گیری علنی شرکت کند. 21
12. آسانگر باید حتی پیش از رأی‌گیری و بلکه همیشه ظاهر بی‌طرف خود را حفظ کند. 22
کلیات 27
ماهیت قواعد دوازده‌گانه 28
۱. حق سخن 31
۲. فرهنگ شفاهی و کتبی 35
۳. در هر زمان یک موضوع 37
نظام رتبه‌بندی پیشنهادها 37
آزادی به مثابه قانون 38
۴. حمایت از طرح پیشنهاد 41
خصوصیات توصیفی استاندارد پیشنهادهای پارلمانی 41
دوست‌یابی با آب خزانه 42
۵. مرحله سوم: قرائت پیشنهاد 43
۶. رعایت تناوب در تخصیص صحن 47
۷. ضرورت اخذ آرای مخالفان 51
سیاست‌زدایی از ریاست جلسه 51
تصمیم‌گیری گروهی در دوران ماقبل مدرن 52
۸. نصاب یا مبنای تعیین نتیجه‌ رأی‌گیری 55
یکی از خصوصیات هشتگانه پیشنهادها 56
تبیین حقوقی مبانی متفاوت در تعیین نتایج آرا 56
اصل حفط ثبات 56
۹. حقوق غائبان 59
مفهوم نصاب 59
مفهوم اساسنامه 59
منشأ حقوق غائبان 60
۱۰. حدود اختیارات مجمع تصمیم‌گیری 61
انواع کمیته‌ها 61
کمیته‌ها قدرت تصمیم‌گیری ندارند 62
تفاوت مجامع قانون‌گذاری با سایر مجامع تصمیم‌گیری 62
تفاوت مجامع قانون‌گذاری با سایر مجامع تصمیم‌گیری 63
تمایز بین بحث، تصمیم و اجرا 64
دموکراسی به چه معناست؟ 65
۱۱. بی‌طرف رئیس 67
۱۲. حفظ ظاهر بی‌طرف رئیس 69
تجدید تولید استبداد در مجامع 69
جمع‌بندی 71
پلتفورم اتحاد 71