قواعد ناظر بر پيشنهادهاي پارلماني
قواعد ناظر بر پيشنهادهاي پارلماني
هرچند پارلمان انگلستان در قرن دوازدهم ميلادي شكل گرفت اما تا قرن ها بعد فقط سالي یکبار تشكيل مي شد تا ميزان خراج را تعيين کند، در اين دوران، حتي سخنگوي پارلمان جرأت نداشت پيام هاي ناخوشايند مجلس را به گوش پادشاه برساند، چرا كه جانش به راستي به خطر میافتاد.
با توجه به چنين سابقه اي است كه هنوز هم وقتي سخنگوي مجلس عوام انتخاب ميشود، او را كشان كشان تا كرسي رياست به دوش ميكشند. به نوشته ي وب سايت پارلمان انگلستان سابقه اين رسم به دوران اوليه پارلمان برمي گردد كه هيچ كس از ترس پادشاه جرأت نداشت نقش سخنگويي مجلس را بر عهده بگيرد.
در قرن شانزدهم ميلادي بود كه بازتاب تضادهاي اجتماعي در مجلس عوام بالا گرفت و ضرورت تدوين قواعدي براي اداره مجلس بيشتر احساس شد و به اين ترتيب، در سال 1581 قاعده «در هر زمان فقط يك موضوع» به عنوان نخستين قاعده قانون پارلمان به رسميت شناخته شد. با اين همه، اين وظيفه سخنگوي مجلس بود كه پس از استماع نظرات موافق و مخالف، جمعبندي مذاكرات را در قالب پيشنهادي صورتبندی كرده و براي تصويب از طريق اجماعي عمومي تقديم صحن كند.
تا وقتي موضوع ها ساده و محدود بودند و زمان كافي براي مذاكرات در اختيار بود، روش اوليه براي اداره جلسه بر اساس قاعده «در هر زمان يك موضوع» كفايت مي كرد. اما با پيچيده تر شدن مناسبات اجتماعي و تنوع مسائل و تكثر موضوع هاي مورد بحث، پركتيس پارلماني نيز پيچيده تر شد و بعضي از كاركردهاي پارلماني در موقعيت هاي مشابه، آنقدر تكرار مي شد كه ضرورت خلق مفاهيمي براي شناخت آن كاركردها احساس شد و در اين مرحله از تاريخ تكامل قانون پارلمان بود كه مفهوم «پيشنهادهاي پارلماني» ساخته شد.
روند ساخت پيشنهادهاي پارلماني
يكي از نخستين پيشنهادهاي پارلماني كه در جريان عمل ساخته شد، پيشنهاد «تفكيك موضوع» بود. صفحه 169 كتاب «قانون پارلمان» به نقل از ژورنال مجلس عوام مي نويسد: «اگر موضوع مورد بحث از بيش از يك بخش تشكيل شود، و به نظر برسد كه اعضا موافق يك بخش هستند، و نه بخش ديگر، ميتوان پيشنهاد داد كه همان موضوع به دو يا چند موضوع تقسيم شود: مثل 2 دسامبر 1640 كه بحث در خصوص انتخاب دو شواليه به دو موضوع قسمت شد».
نيز مي توان تصور كرد كه وقتي سخنگوي مجلس جمعبندی مذاكره در خصوص يك موضوع را براي اخذ رأي به صحن ارايه مي داده است، بعضي از اعضا تمايل داشته اند كه بخشي از عبارت متن پيشنهاد را كم يا زياد كنند. در اين صورت، و با تكرار اين كاركرد پارلماني، مفهوم «پيشنهاد اصلاح» مطرح شده است و به همين ترتيب، با پيچيده تر شدن پركتيس پارلماني، تعداد هرچه بيشتري پيشنهاد پارلماني ساخته و پرداخته شد و برخي از آنها، مثل «كفايت مذاكره» و «تشكيك آرا»، از زمان انقلاب مشروطه به ادبيات پارلماني ما نيز راه يافت.
در حال حاضر، ويرايش دهم كتاب «دستورنامه رابرت» كه معروف ترين و جامع ترين مرجع پارلماني در سراسر جهان است و -با احتساب زبان فارسي- به سي و يك زبان ترجمه شده است، 86 پيشنهاد پارلماني را فهرست كرده است.
نظام رتبه بندي پيشنهادها
با توجه به توضيح هاي اجمالي ارايه شده مي توان دريافت كه اصلي ترين ابزار مفهومي در پركتيس پارلماني -يعني در روند اخذ تصميم گروهي دموكراتيك- پيشنهادها هستند. هر عضوي فقط از طريق به كار بردن پيشنهادهاي پارلماني كه هر كدام، كاركرد دقيق و مشخصي دارد، مي تواند مقصود خود را در هر مجمع تصميم گيري بيان كند. پيشنهادهاي پارلماني در واقع كليدي ترين مفاهيمي هستند كه زبان مشتركي را در اختيار بازيگران بازي دموكراسي قرار مي دهند تا بتوانند با يكديگر سخن بگويند. با اين همه، شناخت هر پيشنهاد پارلماني مستلزم آن است كه، دست كم هشت خصوصيت استاندارد هر پيشنهاد شناخته شود. يكي از اين خصوصيات، اولويت يا رتبه بندي مجموعه ي پيشنهادهاي پارلماني نسبت به يكديگر است.
فرض كنيد يك پيشنهاد «اصلی» -كه يك موضوع جديد را در برابر مجمع قرار ميدهد- در دست بررسي باشد. در اين موقع، يك پيشنهاد اصلاح براي افزودن يا خط زدن عباراتي از متن پيشنهاد اصلي در دست بررسي در دستور خواهد بود. يعني، مي توان براي رعايت اصل «در هر زمان فقط يك موضوع»، پيشنهاد اصلي را موقتاً كنار گذاشت و پيشنهاد اصلاح را مورد بحث قرار داد و بعد از تعيين تكليف پيشنهاد اصلاح، دوباره به سراغ پيشنهاد اصلي رفت.
با توجه به مثال فوق مي توان گفت: وقتي رابطه دو پيشنهاد پارلماني الف و ب، از نظر كاركرد، به گونه اي باشد كه وقتي الف در دست بررسي است، بشود پيشنهاد ب را مطرح كرد و الف را موقتاً كنار گذاشت، گفته مي شود كه پيشنهاد ب از پيشنهاد الف اولويت بيشتري دارد و از آن جلو مي افتد و، برعكس، پيشنهاد الف از پيشنهاد ب اولويت كمتري دارد و از آن عقب ميافتد.
همانطور كه گفته شد، در حال حاضر پركتيس پارلماني با استفاده از 86 پيشنهاد پارلماني صورت مي پذيرد و اين پيشنهادها نسبت به هم داراي اولويت هاي مشخصي هستند كه در كل، «نظام رتبه بندي» پيشنهادهاي پارلماني را تشكيل مي دهند؛ و هر عضوي در مجمع براي رعايت قاعده ي «در هر زمان فقط يك موضوع»، بايد با اين خصوصيت پيشنهادهاي پارلماني آشنا باشد و منظور خود را با استفاده به موقع از يك پيشنهاد مناسب و مجاز بيان كند. در غير اين صورت، پيشنهادش خارج از دستور خواهد بود و حق طرح آن را نخواهد داشت.
ساير خصوصيات توصيفي پيشنهادها
هر پيشنهاد پارلماني مشخص، كاربرد مشخصي دارد. همچنين، براي رعايت قاعده «در هر زمان فقط يك موضوع»، هر پيشنهادي را نمي توان در هر زماني مطرح كرد. برخي از پيشنهادهاي پارلماني قابل مذاكره هستند و برخي نيستند. برخي قابل اصلاح هستند و برخي نيستند. برخي با اكثريت آرا به تصويب مي رسند و برخي با دو سوم آرا و ...
بله. قواعد ناظر بر پيشنهادهاي پارلماني آنقدر پيچيده هستند كه - به عنوان يك شاهد- در اداره پتنت (حق امتياز) ايالات متحده آمريكا ده ها دستگاه اختراعي به ثبت رسيده است تا اين قواعد را به ساده ترين و سريع ترين شكل ممكن به ياد كاربران بياورد. باشد كه اين اشارات اجمالي بتواند مهم و جدي بودن مسئله را نشان دهد.
براي مطالعه ساير مطالب اين جزوه پيوندهاي زير را تقه كنيد:
1. دستگاه مفهومي براي فهم بحران در فعاليتهاي شركتي و انجمني
2. در هر زمان فقط يك موضوع
3. قواعد ناظر بر پيشنهادهاي پارلماني
4. اصول زيربنايي قانون پارلمان
5. رییس مستبد و رییس غیر مستبد
6. نصاب در قانون و نصاب در «شبه قانون»
7. معرفي دستورنامه رابرت
8. مي رود ميخ آهني در سنگ؟
پارلمان انگلستان در قرن دوازدهم ميلادي شكل گرفت اما تا مدتها بعد فقط سالي یکبار تشكيل مي شد تا ميزان خراج را تعيين كند.