به همت انجمن علوم اجتماعی دانشکده شهدای مکه دانشگاه فرهنگیان روز سه‌شنبه ۷ اردیبهشت ۱۳۹۵ نمایشگاه معرفی «دستورنامه رابرت» در سالن اجتماعات این دانشکده برگزار شد و مترجم کتاب و مربی دستورنامه رابرت که به دعوت جناب آقای پرویز انصاری‌راد سرپرست محترم مرکز آموزش عالی شهدای مکه در این نمایشگاه حضور یافته بود در سخنرانی خود با عنوان «مشکل ‌استراتژیک،‌ تحلیل استراتژیک و راه‌ حل استراتژیک» به معرفی این کتاب و تشریح آموزش قواعد این کتاب به دانش‌آموزان دوره دبیرستان به عنوان راه حل استراتژیک یک مشکل استراتژیک پرداخت که به ادعای وی عامل اصلی تداوم تمام مشکلات اجتماعی ناشی از فشل‌ بودن سازمان‌های اجتماعی در ایران معاصر است. وی در این سخنرانی از معلمان نسل آینده دانش‌آموزان که در سالن حضور داشتند تقاضا کرد که اگر با کالبدشکافی مشکلات غیرطبیعی ایران امروز به درستی این تحلیل استراتژیک اعتقاد پیدا کردند قسم یاد‌ کنند که در جریان عمل قواعد پیش‌گزیده تصمیم‌گیری عادلانه و منصفانه گروهی را به دانش‌آموزان آموزش بدهند و نسلی را تربیت کنند که بتواند در طول جریان تعیین حق سرنوشت گروهی و اعمال حق الناس اصل عدالت را محقق سازد. هرچند انتظار می‌رود اعضای محترم انجمن علومی اجتماعی دانشکده شهدای مکه متن کامل این سخنرانی را از نوار پیاده کرده و به نحو مطلوب در اختیار اعضای انجمن‌های دانشجویی علوم انسانی قرار دهند و به این ترتیب دستگاه مفهومی لازم برای فهم بحران معاصر را برای آنان فراهم آورند،‌ با این حال، گزارش فشرده آن سخنرانی در همین وب‌جا به زودی در اختیار علاقمندان قرار می‌گیرد [2]. در ادامه گزارش نمایشگاه معرفی دستورنامه رابرت تقدیم می‌شود:

با همت و پشتکار آقای سید سهیل فاضلی یکی از دانشجویان کارشناسی ارشد دانشکده مدیریت و حسابداری دانشگاه علامه طباطبائی که دوره مقدماتی کارگاه‌های آموزش دستورنامه رابرت را طی کرده است، دومین اجلاس هسته‌ی ارتقای مدیریت از بیزینس به پروفشن، عصر روز دوشنبه ۲۵ اسفند ماه ۱۳۹۴ با حضور آقای امید ارجمندی یکی دیگر از دانشجویان همان دانکشده و با شرکت مربی دستورنامه رابرت در دفتر کادرها برگزار شد. نخستین اجلاس این هسته‌‌ی اولیه دوشنبه هفته قبل در همان محل برگزار شده بود و آقای فاضلی به عنوان دبیر و مورخ موقت این انجمن در دست تأسیس مسؤلیت تدوین صورتجلسات و تهیه تاریچه‌ی آن را تا انتخاب مسؤلان دائمی انجمن بر عهده گرفته بود.

در دومین اجلاس هسته ارتقای مدیریت از بیزینس به پروفشن، بعد از قرائت و تصویب صورتجلسه نخستین اجلاس این هسته، و استماع گزارش مسؤلان، مصوبه اجلاس قبل مبنی بر تهیه پیش‌نویس کارنقشه‌ی تعیین گروه ۱۰ نفره به عنوان گروه حامی ایجاد یک انجمن ارتقای مدیریت از بیزینس به پروفشن، که قرار بود از سوی آقای فاضلی تهیه و برای تصویب به مجمع تقدیم شود، مورد بازنگری و اصلاح قرار گرفت.

در جریان همین مذاکرات خصوصیات متمایز کننده‌ی انجمن در دست تأسیس و نیز تفاوت‌های بنیادین مدیریت به عنوان بیزینس و مدیریت به مثابه پروفشن، به صورت اجمالی بررسی شد.

به پیشنهاد یکی از اعضای انجمن معتادان گمنام (که به خاطر رعایت اصل گمنامی شخصی از ذکر نام وی صرف‌ نظر می‌شود)، قرار شد در کارگاه‌هایی که روزهای سه‌شنبه هر هفته در دفتر کارگاه‌های آموزش دستورنامه رابرت (کادرها) برگزار می‌شود، نمونه دستورنامه این انجمن که در بخش پایانی کتاب راهنمای سرویس‌ها محلی معتادان گمنام به چاپ رسیده است، بازخوانی و تحلیل شود. آنچه که در ادامه می‌آید، نکاتی است که در نشست روز سه‌شنبه ۱۱ اسفند ماه ۱۳۹۴ از سوی مربی دستورنامه رابرت در مورد نمونه دستورنامه انجمن معتادان گمنام مطرح شد. اما چرا این نکات برای تمام کادرها نیز می‌تواند مفید باشد؟

همانطور که در فهم اهمیت تاریخی یک عکس یادگاری در مورد نقش تاریخی انجمن معتادان گمنام (یا جنبش پاکان) خاطر نشان شده‌ است، این جنبش، «پنهان از چشم رسانه‌ها، بيرون از قلمرو نفوذ احزاب سياسي، دور از دسترس متوليان مذاهب، و بدون يك شاهي تحميل هزينه به دولت، دست به معجزه‌اي زده است كه تمام مصلحان تاريخ رؤياي آن را در سر داشتند: ساختن يك جامعه انساني مبتني بر فضائل اخلاقي».

در این صورت، باید پرسید:‌ اصلی‌ترین عامل موفقیت این جنبش در سطح جهان، و به ویژه در ایران که عارضه فساد تک تک سلو‌ل‌هایش را عفونی کرده، در چیست؟ بدیهی است که یکی از موضوع‌های مورد علاقه دفتر کادرها تأمل در همین مسأله است. چرا که تجربه‌‌های انجمن معتادان گمنام در ساختن جامعه‌های مبتنی بر فضائل اخلاقی، برای تمام انجمن‌ها و سازمان‌هایی که نمی‌خواهند به باند قدرت تبدیل شوند بلکه می‌کوشند کانون انسانیت باقی بماند، آموختنی است.

با توجه به همین نکات است که مباحث مطرح شده در جریان تحلیل نمونه دستورنامه انجمن معتادان گمنام - جنبش پاکان - برای تمام کادرهایی که در پی ساختن سازمان‌های پاک و فسادناپذیر هستند، قابل‌ توجه خواهد بود. به همین دلیل، نکات مطرح شده در تحلیل نمونه دستورنامه انجمن معتادان گمنام ایران در اختیار تمام علاقمندان قرار می‌گیرد. با هم بخش اول این سلسله نوشتار را در ادامه می‌خوانیم:

برخلاف بعضی از بخش‌های کتاب دستورنامه رابرت که قواعد حقوقی عرف پارلمانی را با بیان حقوقی توصیف کرده‌اند، و درک دقیق معنای آن‌ها مستلزم آشنایی قبلی با اصطلاحات حقوق پارلمانی است،‌ بعضی از بخش‌های این کتاب که رویه‌های پارلمانی را شرح‌ می‌دهند، آسان‌ یاب است و بدون کمک مربی دستورنامه می‌توان آن‌ها را درک کرد و به کار برد. بخش چهل و پنجم کتاب - که ترجمه فارسی ویرایش دهم آن در ادامه تقدیم شده است - به توصیف رویه‌های گوناگون اخذ رأی پرداخته است و مطالعه آن برای تمام کسانی که در صنعت سازمان سازی فعالیت دارند لازم است.

لازم به تذکر است که این قواعد برای تمام «جامعه‌»‌هایی که آحاد آن برای تعیین سرنوشت آن جامعه به مثابه یک کل حق تصمیم‌گیری و رأی مساوی دارند - اعم از یک انجمن محلی کوچک تا یک جامعه کل به مثابه یک دولت-ملت - به عنوان قواعد پیش‌گزیده‌ی عرف پارلمانی، لازم الاحرا هستند. به همین خاطر است که به خصوص بعد از برگزاری انتخابات روز هفتم اسفند ۱۳۹۴ - که خاطرات آن هنوز در اذهان زنده است و پیامدهای آن هنوز موضوع بحث محافل گوناگون - توجه به این قواعد اهمیت مضاعف می‌یابد.

بدیهی است که رویه‌ها و قواعد تشریح شده در این بخش از کتاب دستورنامه رابرت، فقط بخشی از رویه‌ها و قواعدی هستند که در کل به عنوان یک لگال سیستم، عادلانه بودن فرایند اخذ تصمیم گروهی و انشای قوانین عادلانه را تضمین می‌کنند. به همین خاطر، در این بخش نیز، به طور طبیعی به قواعد و رویه‌های دیگری که در سایر بخش‌های دیگر کتاب آمده ارجاع شده است و خواننده باید آن‌ها را نیز خوانده باشد تا درک کاملی از این قواعد به مثابه یک لگال سیستم به دست آورد.

تأمل در این قواعد نشان خواهد که روند برگزاری انتخابات در ایران - مانند سایر فرآیندهای پراکتیس پارلمانی - تا چه حد ناقص و معیوب است و بسیاری از تنش‌های غیرلازمی که هنگام برگزاری هر انتخابات در کشور تکرار می‌شود ناشی از همین غیرمنطقی و غیراصولی بودن رویه‌ها و قواعد ناظر بر انتخابات است. و البته، اراده لازم برای برطرف ساختن این معایب نیز فقط هنگامی شکل خواهد گرفت که گروه‌های حاکم، حق و حقوق مساوی تمام گروه‌های خارج از حاکمیت را نیز در عمل به رسمیت بشناسند که البته تا رسیدن به آن درجه از بلوغ فرهنگی خیلی فاصله دیده می‌شود.

در صورتی که در جریان مطالعه دستورنامه رابرت با سؤلات پارلمانی مواجه شدید، یا اگر به این نتیجه رسیدید که اجرای این قواعد - به خصوص به صورت گروهی - بدون تمرین‌های کارگاهی، اگر نه غیرممکن اما بسیار دشوار خواهد بود، مربی و دفتر کارگاه‌های آموزش دستورنامه رابرت برای کمک به شما اعلام آمادگی می‌کنند.

برای کسب سایر اطلاعات مورد نیاز به مقدمه‌های دیگری که بر سایر بخش‌های این کتاب نوشته شده است، مراجعه فرمایید. اما ترجمه بخش چهل و پنجم کتاب دستورنامه رابرت، ویرایش دهم:

حق و حقوق پارلمانی (مربوط به نظام حقوقیٍ تعیین سرنوشت گروهی) مثل سایر حقوق بشری، ذاتی نیستند بلکه در جریان زندگی اجتماعی انسان و به روش‌ها و ضرورت‌هایی که موضوع علم و فلسفه‌ی حق هستند، به مرور زمان ساخته می‌شوند و متناسب با تحولات اجتماعی تحول می‌یابند. ریشه این حقوق به دولت‌شهرهای یونان باستان می‌رسد که شهروند و انسان آزاد و عاقل در آنجا وارد تاریخ شد. سنت‌های یونانی حکومت قانون، بعدها از طریق امپراتوری روم در دوران چهار صد ساله‌ایی که بر قسمت جنوبی جزیره بریتانیا حکومت می‌کرد، به انگلوساکسون‌ها انتقال یافت و طی هشتصد سال اخیر نظام حقوق پارلمانی در پارلمان انگلستان به مرور ساخته و پرداخته شد.

نخستین دانشجویان ایرانی که در زمان عباس میرزا برای تحصیل به انگلستان اعزام شدند، با رویه‌های قابل رؤیت پارلمانی آن زمان آشنا شدند و با تلاش نسلی از روشنفکران قبل از انقلاب مشروطه بود که برخی از این قواعد در ایران شناخته شد. اما بعدها سنت شوم لنینیسم که از طریق حزب توده فضای سیاسی ایران را آلود، تمام آن رویه‌های حقوقی را با برچسب «لجنزار پارلمانی» تخطئه کرد و جنگ برره‌ای احزاب را که با هدف تسخیر قدرت و تثبیت دیکتاتوری حزبی به پیش می‌تازد حایگزین نظام حقوق پارلمانی ساخت و این سنت شوم - که انگار رویه‌های دعوای قدیمی بالا‌دهی‌ها و پائین‌دهی‌ها (یا خشک‌‌ ‌نشین‌ها و ترنشین‌های سابقاً دهاتی را تئوریزه کرده است) [4] - در میان تمام شبه حزب‌های ایرانی - کم و بیش - جریان دارد.

در حالیکه انتخابات هفت اسفند نود و چهار شواهدی حاکی از آغاز روند دشوار و طولانی آشنایی با حق و حقوق پارلمانی را به نمایش گذاشت، اما، این حقوق از قرن‌ها قبل شناخته شده است و دیگر نیازی نیست که ملت ایران چرخ را - یا در واقع، قواعد تصمیم‌گیری گروهی را - با صرف هزینه‌های هنگفت، و به صورت من‌درآوردی، از نو هوا کند. به همین خاطر، این وظیفه ملی بر دوش تک تک ایرانیانی است که می‌توانند با مطالعه‌ی کتاب دستورنامه رابرت این قواعد را بیاموزند و در جریان تصمیم‌گیری‌های گروهی روزمره، آن‌ها را به دیگران آموزش دهند.

همانطور که بارها در مقالات این وب‌جا تکرار شده است، دستورنامه رابرت که نخستین ویرایش آن در سال ۱۸۷۶ در ایالات متحد آمریکا متنشر شد، قواعد قانون عرفی پارلمانی را - آنطور که در پارلمان انگلستان ساخته و پرداخته شده بود - گردآوری و منتشر کرد. این قواعد، در واقع، قواعد پیش‌گزیده تصمیم‌گیری گروهی هستند که عادلانه و کارآمد و اثربخش بودن روند تصمیم‌گیری گروهی را تضمین می‌کنند. در ادامه، ترجمه بخش ۴۴ ویرایش دهم این کتاب تقدیم علاقمندان خواهد شد. برای اطلاع از توضیح‌های ویرایشی این کتاب، به مقدمه بخش‌های دیگر کتاب که در همین وب جا منتشر شد‌ه‌ مراجعه فرمایید:

نخستین اجلاس کارگاه آموزش دستورنامه رابرت در استان البرز - کادر البرز - عصر روز چهارشنبه ۵ اسفند ماه ۱۳۹۴ در دفتر انجمن همیاران سلامت پرور البرز با حضور تعدادی از نمایندگان سازمان‌های نادولتی (ساناد‌ها) فعال در شهر کرج برگزار شد و قرار است - گوش شیطان کر - هفت اجلاس دیگر نیز در ادامه برگزار شود.

هدف اصلی از برگزاری این کارگاه‌ها آشناسازی کنشگران اجتماعی فعال در استان البرز با اهمیت، فلسفه، اصول، مبانی، تاریخچه و مبرم‌ترین قواعد قانون عرفی پارلمانی به مثابه ام‌القوانین است که در چارچوب آن‌ها یک گروه یا جامعه می‌تواند مقررات، قواعد، قوانین و تصمیم‌های گروهی در مورد امور مربوط به مالکیت مشاعات خود را به شکل منصفانه و عادلانه اتخاذ کند و آن‌ها را متناسب با تحولات اجتماعی مورد بازنگری و اصلاح قرار دهد.

بدیهی است در کارگاهی با چنین هدفی نکات متنوع و متعددی مطرح خواهد شد که فرصت پرداختن کامل به تمام آن‌ها هم فراهم نمی‌شود، به ویژه که شرکت‌کنندگان در چنین کارگاه‌هایی معمولاً افراد میانسال هستند که صدها مشغله دارند و به اصطلاح کارگاه اکابر است.

به همین خاطر،‌ دفتر کادرها می‌کوشد تا در یک سلسله مقالات کوتاه که به تدریج در همین وب‌جا منتشر خواهد شد، مهم‌ترین و مبرم‌ترین نکات مطرح شده یا قابل طرح در کادر البرز را که برای سایر علاقمندان نیز می‌تواند جالب و مفید باشد،‌ توضیح دهد.

تأکید بر این نکته لازم است که این مطالب جنبه‌ی آموزشی دارند و تمام آن‌ها به نحوی به فهم لایه‌ه‌ای معنایی متعدد و متنوع دستورنامه رابرت به مثابه یک دستگاه مفهومی برای فهم بحران در فعالیت‌های اجتماعی ایران امروز - و مهم‌تر - در به کار بردن این قواعد در تمام عرصه‌های زندگی اجتماعی، لازم و ضروری هستند. در عین حال هر یک از این مفاهیم ظرفیت آن را دارند که به مثابه موضوع یک یا چند کارگاه مستقل به صورت مشروح‌تر مورد بررسی قرار بگیرند.

در ادامه این وب‌برگ، فهرست نکاتی که قرار است به تدریج منتشر شود ارایه شده است و بعد از انتشار وب‌برگ مربوط به هر موضوع، بین عناوینی که در زیر آمده و آن وب‌برگ پیوند برقرار خواهد شد به نحوی که با تقه زدن روی هر عنوان، وب‌برگ مورد نظر در ستون وسط صفحه‌ به نمایش درآید. بدیهی است که در جریان تولید مطالب، عناوین فهرست زیر، پس و پیش، کم و زیاد و ویرایش شوند.

دفتر کادرها آمادگی خود را برای برگزاری کارگاه‌های آموزش دستورنامه رابرت متناسب با نیاز و سفارش هر گروه خاص و پیرامون هر یک یا تمام موضوع‌های مطرح شده در فهرست زیر اعلام می‌کند. برای کسب اطلاعات بیشتر در این زمینه با دفتر کادرها تماس بگیرید. اما فهرست نکات مطرح شده در کادر البرز:

با معرفی جناب آقای علی ‌اکبر عبدالحسینی دبیر سابق ستاد اجرایی شورایاری‌های شهر تهران - که نقش کلیدی در برگزاری یک دوره کارگاه آموزش دستورنامه رابرت (کادر) برای کارشناسان ستاد اجرایی شورایاری‌های تهران در سال ۱۳۹۱ ایفا کرد، و اکنون در استانداری استان البرز خدمت می‌‌کند - عصر روز چهارشنبه ۵ اسفند ماه ۱۳۹۴ نخستین اجلاس کادر البرز برای آموزش قواعد دستورنامه رابرت به نمایندگان تعدادی از سازمان‌های نادولتی (ساناد) فعال در استان البرز در دفتر انجمن همیاران سلامت پرور البرز در کرج برگزار شد. هدف اصلی از برگزاری این کارگاه آشناسازی کنشگران اجتماعی با اهمیت، فلسفه، اصول، مبانی، تاریخچه و مبرم‌ترین قواعد قانون عرفی پارلمانی به مثابه ام‌القوانین است که در چارچوب آن‌ها یک گروه یا جامعه می‌تواند مقررات، قواعد، قوانین و تصمیم‌های گروهی در مورد امور مربوط به مالکیت مشاعات خود را به شکل منصفانه و عادلانه اتخاذ کند و آن‌ها را متناسب با تحولات اجتماعی مورد بازنگری و اصلاح قرار دهد.

هر بار که بساط انتخابات را ولو می‌کنند دوباره این پرسش تکراری مطرح می‌شود که در این انتخابات شرکت بکنیم یا نه؟ اگر بازی انتخابات طبق قاعده معقول اجرا می‌شد، در آن صورت می‌بایست، ابتدا از علاقمندان به شرکت در آن انتخابات ثبت نام می‌کردند. کسانی که اساساً در انتخابات ثبت نام نکنند، به عنوان ممتنع محسوب می‌شوند، که از نظر حقوقی به این معناست که برای آنان پیروزی این یا آن گروه و فرد علی‌السویه است. اما کسانی که در انتخابات ثبت نام کنند حق دارند، به هر شهروندی که دلشان می‌خواهد رأی بدهند و برگزار کنندگان انتخابات حق ندارند نام هیچ فردی را که به او رأی داده شده است حذف کنند. و کسی که بیش از نصف آرای ثبت‌نام کنندگان در هر حوزه را به این ترتیب کسب کند، نماینده آن حوزه محسوب می‌شود، و فقط در این صورت است که ندادن رأی معنا پیدا می‌کند،‌ چرا که هر نماینده‌ای مجبور می‌بود بیش از نصف آرای ثبت نام کنندگان را کسب کند. بعد،‌ تمام این افراد - که به این ترتیب بیش از نصف آرای ثبت نام کنندگان هر حوزه را کسب کرده باشند - در تاریخ تعیین شده در صحن مجلس گردهم می‌آیند و فقط کل آن مجلس است که حق دارد صلاحیت تک تک نمایندگان را احراز کند و نه هیچ نهاد دیگری. و البته، نمایندگان هر حوزه در مجلس نیز همیشه وظیفه دارند رأیی بدهند که وجداناَ اطمینان می‌یابند اکثریت موکلانشان در آن حوزه همان رأی را می‌دهند. به این ترتیب، آنچه که در پارلمان به تصویب می‌رسد، همیشه، اراده و تمایل اکثریت مردم یک «جامعه کل» را نشان می‌دهد که به عنوان «قانون» به اجرا درمی‌آید. و البته، هر اقلیتی باید حق داشته باشد بدون ترس از اتهام‌های مرگ‌آور ارتداد و نفوذی و عامل بیگانه، اراده اکثریت را چنان به چالش بکشد که از اکثریت بیاندازد. همین چند قاعده اولیه را با قواعد انتخابات در حاکمیت شرعی مقایسه کنید که به جای بازی بر اساس قواعد عقلاَ استنتاج شده، بنا به تشخیص خودش از مصلحت عمل می‌کند. اینجا، سؤال کلیدی در واقع این است: آیا اساساً در حاکمیت شرع، قانون ممکن است یا ممتنع؟ بعد از روشن شدن تکلیف این مسأله است که مشخص می‌شود چه کسانی می‌بایست در این انتخابات شرکت کنند و شرکت چه کسانی هم بی‌معناست. این نوشته مختصر به همین مسأله خواهد پرداخت:

کنوانسیون [6] در قانون پارلمان معنای خاصی دارد که تعریف دقیق آن در بند یک بخش ۵۸ از کتاب دستورنامه رابرت - که ترجمه آن در ادامه تقدیم می‌شود - آمده است. اگر روزی روزگاری - گوش شیطان کر - قرار شد در این مملکت، سازمان به معنای درست کلمه ایجاد شود، و گروه‌های بزرگی از مردم به خودشان سازمان بدهند، و از رمه به جامعه تبدیل شوند (واقعه مهمی که البته محتوم نیست)، در آن صورت درخواهند یافت که بدون توجه به قواعد قانون عرفی پارلمان که دستورنامه رابرت آن‌ها را گردآوری و ارایه داده است، چنان کاری غیرممکن خواهد بود. فصل نوزدهم دو بخش دیگر هم دارد که ترجمه‌ی آن‌ها نیز به زودی تقدیم خواهد شد. برای توضیح‌های ضروری به مقدمه‌ای که در مدخل این وب‌ سایت یا در مقدمه فهرست کتاب آمده است مراجعه فرمایید. و اما: کنوانسیون‌های نمایندگان.